Намду филология факультети ўзбек тили йўналиши магистранти Саидаҳмедова Нигора Сулаймоновнанинг “Наманган вилояти агиотопоним ва экклезионимларининг социолингвистик тадқиқи” мавзуидаги магистрлик диссертацияси

Topoekklezionim va toponekronimlar. Bunday nomlar toponimlarga nisbat berish asosida yuzaga kelgan.
Topoekklezionim va toponekronimlarni qanday joy nomi asosida yuzaga kelganligiga ko’ra quyidagi turlarga bo’linadi
a) shaharcha, shahar nomi – polisonimlarga nisbat berilgan ekklezionim va agionimlar: Chortoqtepa (CHor. t.), Haqqulobod masjidi (Nor. t.), Jomashuy (Ming. t.) kabi;
b) qishloq nomlari – komonimlarga nisbat berilgan ekklezionim va agionimlar: Tepaqo’rg’on masjidi (Nam. t. Tepaqo’rg’on q.), To’da masjidi (Pop t. To’da q.), Chodak qabristoni, Chodak masjidi (Pop t.), G’urumsaroy masjidi (Pop t.) kabi.
v) mahalla nomlari – komonimlarga nisbat berilgan ekklezionim va agionimlar: Boymahalla masjidi (To’ra. t.), Uzunko’cha masjidi (To’ra. t. Xolmatov q.), Mahalla mozor (Chust t. G’ova q.) kabi.
Namangan viloyati nekronimiyasida qabriston va mozorlarni ular joylashgan hududdagi qishloq, shaharcha, mahalla, ko’cha nomlari bilan atash keng tarqalgan. To’plangan nekronimlarning 150 dan ziyodi shunday nomlardir. Bu viloyat tumanlaridagi mozor va qabristonlar nomlanishidagi bir xarakterli jihat hisoblanadi: Baland Gurtepa, Jomasho’y, Guliston, Mulkobod, Qayrag’ochovul (Ming. t.), Chek, Qo’g’ay, Chorvador, Nayman, Shahrixonchek, Parokanda (Uchqo’r. t.), Gaznon, Olmazor (Yangi. t.), Boyag’on, Keskanyor, Olmurut, Ravot (Uychi t.), Bo’ston, O’lmas, Toshloq, Marg’izor (Nor. t.) kabi.
Til mohiyatan ijtimoiy hodisa. Jamiyat hayotidagi ijtimoiy-siyosiy, iqtisodiy, ma’naviy-ma’rifiy o’zgarishlar tilda o’z ifodasini topadi va ifodalanadi.
Globallashuv, ijtimoiy-siyosiy hayotdagi o’zgarishlar natijasida tilning sotsial vazifalari ortib boradi.
Tilning mohiyati, vazifasi ko’pincha benihoya jo’n talqin etiladi. Go’yoki til – eng muhim aloqa vositasi bo’lgan ijtimoiy hodisa. Tilning aloqa vositasi ekanligi uning juda ko’plab vazifalaridan faqat bittaginasidir. Aslida til, eng avvalo, dunyoni ko’rish, eshitish, bilish, idrok etish vositasidir. Ayni paytda tilning ruhiy, estetik hodisa ham ekanligini unutmaslik lozim.¹
Prezidentimiz I.A. Karimov ta’kidlaganlaridek, “Ma’lumki, o’zlikni anglash, milliy ong va tafakkurning ifodasi, avlodlar o’rtasidagi ruhiy-ma’naviy bog’liqlik til orqali namoyon bo’ladi. Jamiki ezgu fazilatlar inson qalbiga, avvalo, ona allasi, ona tilining betakror jozibasi bilan singadi. Ona tili – bu millatning ruhidir”.²
Tilning yuqorida ta’kidlangan ijtimoiy mohiyati va vazifasi toponimlarda, jumladan agiotoponim va ekklezionimlarda ham yorqin kuzatiladi. Agiotoponim va ekklezionimlar doirasida tilning ijtimoiy va lingvistik ya’ni sotsiolingvistik quyidagi mohiyati namoyon bo’ladi:

1. 
   Qadimiy va uzoq davrlar davomida shakllangan nomlash an’analariga muvofiq bir mozor, qabriston, maqbara va masjidning ikkinchisidan farqlashga hamda nomlashga
   
2. 
   Muqaddas joy nomlariga bo’lgan milliy, diniy va an’anaviy qadryat hamda munosabatlarni ifodalaydi.
   
3. 
   Agiotoponim va ekklezionimlar tarkibida qo’llangan buvi, buva, bobo, ota, momo so’zlari vositasida ota-bobolarga o’zining urug’, qarindosh va avodlariga bo’lgan kishining hurmat-ehtiromini ifodalashga xizmat qiladi.
   
4. 
   Avlodlarini-avlodlarga, davrlarni-davrlarga bog’lash ota-bobolarni e’zozlash, qadrlash kabi an’analar davomiyligini ta’minlaydi.