Намду филология факультети ўзбек тили йўналиши магистранти Саидаҳмедова Нигора Сулаймоновнанинг “Наманган вилояти агиотопоним ва экклезионимларининг социолингвистик тадқиқи” мавзуидаги магистрлик диссертацияси

2. Ob’ektning hajm xususiyati bilan bog’liq agiotoponim va ekklezionimlar. Bunday nomlar ob’ektining keng ma’nodagi hajm xususiyatini: katta-kichikligini, uzun-qisqaligini, baland-pastligini ifodalaydi, ularning tarkibida ana shu tushunchalarni ifodalovchi so’zlar qo’llanadi: Zo’rtepa (Yangi. t.), Balandtepa kabi.
3. Ob’ektning tashqi ko’rinishi va shakliy tuzilishiga nisbat berilgan agiotoponim va ekklezionimlar. Yumoloqtepa (Chor. t. Alixon q.; Ming. t. Gurtepa q.), Yassitepa (Uychi t. G’ayrat q.), Yaydoqtepa (Nor. t. Egriariq (Nam. v. Norin t.), Yortepa (To’ra. t.), Yumoloq-shayxmozor(Kos. t.), Beshiktepa (Chust t. Shoyon q.), Dutortepa (Koson. t.), kabi.
4. Ob’ektni xarakterlovchi narsa-buyumlar va hodisalarga nisbat berilgan agiotoponim va ekklezionimlar: Chiltonlar qabristoni (Nam. sh.) Qalampirtepa (Nam. sh.), Kultepa (Nor. t.), Munchoqtepa (Chust t.) kabi.
Chust tumanining Yorqishloq, Olmos, Tepaqo’rg’on, Pop shahristonida va boshqa hududlarda bunday arxeologik yodgorliklar, ya’ni tepaliklar bor.
5. Ob’ekti yer qatlamining ustki tuzilishi, tuproqning tarkibiga bog’liq agiotoponim va ekklezionimlar.
O’zbek adabiy tilida oq va qora so’zlari ko’p ma’noli sifatida o’nlab ma’nolarni ifodalaydi. Shuningdek, geografik terminlar tarkibida ham qo’llanadi: Oqsuv va Qorasuv, Oqtuproq, Qoratuproq, Oqyer, Oqdaryo, Qoradaryo, Qora dengiz, Oq dengiz kabi.
Oq va qora so’zlarining ma’no ko’lami va qo’llanish doirasi keng bo’lib, turkiy tillar jumladan o’zbek tili toponimiyasida bir qator toponimlar: gidronim, oykonim, aronim va nekronimlar tarkibida faol kuzatiladi: Oqsuv, Qorasuv, Oqsoy, Oqbuloq, Qorabuloq, Oqjar, Oqtepa, Qoratepa, Oqmachit, Oq Nil va boshqalar.¹
Qora va oq leksemalari nafaqat geografik terminlar, etnonim, biologik, zoologik, botanik, chorvachilik va boshqa sohalar terminalogiyasida ham faol qo’llanadi: qora choy, qora xitoy, qoraqalpoq, qoracha, qora o’rdak, oq ayiq, qora baliq, oq kishmish, qora gilos, qora ildiz, oq ilon, oq shaftoli, oq qarg’ay, qora ilon, qora tuproq, qora qo’ng’iz, qora bel, qora bura, qoravoylar, qora janjal, qora kosov, qora kamar, qora kurmak, qora kuya, qora ko’l, qora mol, qora muran, qora sovuq, qora po’choq, qora son kabi.²
To’plangan agyotoponim va nekronimlarga doir dalillar yoki materiallar oq va qora leksemalari boshqa toponim turlari kabi mozor, qabriston, ziyoratgoh va boshqa nomlar tarkibida ham faolligini ko’rsatadi. Jumladan, Namangan viloyati toponimiyasida o’nlab oq va qora tarkibli agyotoponim va nekronimlar kuzatiladi: Oqtepa agyotoponimi va nekronimi viloyatdagi deyarli barcha tumanlarda kuzatiladi. Jumladan 7 ta Oqtepa mavjud: