Намду филология факультети ўзбек тили йўналиши магистранти Саидаҳмедова Нигора Сулаймоновнанинг “Наманган вилояти агиотопоним ва экклезионимларининг социолингвистик тадқиқи” мавзуидаги магистрлик диссертацияси

Bibi Maryam – Qur’onda tilga olingan taqvoli, siddiqa ayol, Iso payg’ambarning onasi. Musulmonlar uchun u eng mo’mina ona, jannatdagi ayollarning rahnomosi. Turkistonda Maryamga hurmat yuzasidan “Bibi” atamasi qo’shib aytiladi.⁴
Tarixda Amir Temurning katta xotini Saroymulkxonim haramdagi barcha malikalardan ulug’ hisoblanib, “Katta xonim” yoki “Bibixonim” degan unvonga noil bo’lgan.⁵ Hozir ham ayrim shevalarda, xususan, Qashqadaryoning Kitob shevasida bibi so’zi izzat-hurmat qilinadigan yoshi ulug’ ayol ma’nosida qo’llanadi.⁶
Tahlillardan ko’rinadiki, Bibiona agitoponimi mo’’tabar, hurmatli ona degan toponimik ma’noga ega.
Agitoponim variantlaridagi bibi so’zi tarkibidagi i unlisining u unlisiga o’tishi (bibi > buvi), keyinchalik bibi, buvi, ona so’zlarining qo’shiluvi, apellyativning atoqli otga o’tishi, so’z tarkibida buvi so’zidagi i unlisining tushib qolishi, ona so’zining birinchi bo’g’inidagi o unlisining a unlisiga o’tishi kabi bir necha fonetik hodisalar va konversiya yuz bergan va nomning yuqorida keltirilgan sheva variantlari hosil bo’lgan: buvi +ona > buviona > buvona // buvana > Buvona// Buvana. Nomning keltirilgan variantlari mahalliy shevada, ilmiy va ilmiy ommabop manbalarda faol qo’llanmoqda.
Bibiona ziyoratgohi majmuasi mozor, bir necha buloqlardan iborat. Yana xalq orasida shu yerda qirq qiz g’oyib bo’lganligi haqidagi rivoyatlar ham mavjud. Qirq qiz g’oyib bo’lgan joyda buloq paydo bo’lgan ekan. Bibiona ziyoratgohida beshta buloq mavjud. Har bir buloq o’ziga xos xususiyatga va nomga ega. Buloqlarning birinchisi ,,Ona ko’zyoshi” deb ataladi. Bibiona g’oyib bo’lgan joyda mazkur buloq paydo bo’lgan deb ham rivoyat qilinadi. Mahalliy aholining aytishicha, farzandsizlar shu buloq yonida turib Allohga nola qilisharkan. Mo’’jizani qarangki, duo o’qilayotganda buloq suvi qaynab, buloq yuzida chaqaloqqa o’xshash ramziy belgilar hosil bo’larkan.