Namanganmuhandislik-teхnologiya instituti

ERITMА TAYYORLASH VA ULARNING
KОNSЕNTRАTSIYASINI АNIQLАSH.

Odatda, ma’lum zichlikka ega bo‘lgan eritmaga aniq konsen­tratsiya mos keladi. Eritmalarning zichligini aniq o‘lchash uchun piknometrdan foydalaniladi. Piknometr kapilyar o‘tkazilgan jips berkiluvchi qopqoqli kichkina kolbadan yoki ingichka, bo‘g‘ziga suyuqlik sathini ko‘rsatuvchi belgi qo‘yilgan kichkina shisha idishdan iborat. Piknometrning hajmi ma’lum bo‘lsa va undagi suyuqlikning massasi o‘lchansa, suyuqlikning zichligini aniqlash qiyin emas. Eritmalar zichligini o‘lchash uchun piknometrni tortishdan oldin uni ma’lum haroratli termostatga qo‘yi­ladi va hisoblanayotganida suv zichligining har xil harorat­dagi o‘zgarishiga tuzatishlar kiritiladi.

Eritma zichligi tez, ammo taqriban, areometrlar bilan o‘lchanishi mumkin. Areometrlar shkalalarga bo‘lingan in­gichka nayli ichiga mayda sharsimon metall qotishmalar to‘ldirilgan, yumaloq suzgichi bor shisha asbobdir. Areometr suyuq­liklar­ning zichligiga qarab har xil chu­qur­likka botadi. Bunda areo­metr o‘zining og‘irligiga teng og‘irlikdagi suyuq­lik­ni siqib chiqaradi. Areometr qaysi chizig‘igacha suyuq­likka botib tursa, shu chiziq suyuq­likning zichligini ko‘rsa­tadi (3-rasm).
Zichlikning qanday aniq­lik bilan o‘lchanishiga qarab, katta shkalali bitta yoki mayda bo‘laklarga bo‘lingan shkalali bir nechta areo­metrlar to‘p­lami ishlatiladi. Max­sus jad­val­dan foydalanib, eritma­ning zichligiga erigan mod­daning qanday massa ulushi mos kelishini topish mumkin. Jadvalda areometr shkalasida topilgan son bo‘l­masdan, unga yaqinroq son bo‘l­sa, u holda eri­gan mod­daning mas­sa ulushi inter­polyatsiya usuli bilan hisoblab chiqiladi.

3- rasm. Areometr va piknometrlar.


1-Tajriba. Tuz va suvdan iborat eritma tayorlash.
O’qituvchi sizga qaysi tuzdan eritma tayerlash va uning massa ulushi nechaga teng bo’lishi haqida topщiriq bergandan so’ng, ishni quyidagi tartibda bajaring:

1. 
   Tuzning massasini xisoblang va uni tarozida tortib oling.
   
2. 
   Suv massasini uning xajmiga teng deb xisoblab, kerakli miqdor suvni o’lchov tsilindrda o’lchab oling va uni tuz solingan stakanga quying.
   
3. 
   Stakandagi tuz to’liq erib ketguncha eritmani aralashtirgich bilan aralashtiring.
   
4. 
   Eritmani tsilindrga quyib, hajmini o’lchang.