Namanganmuhandislik-teхnologiya instituti

LABORATORIYA ISHI 3


MЕTАLNING EKVIVАLЕNT MОLYAR MАSSАSINI АNIQLАSH.


Ekvivalentlar qonuni
Ekvivalentlar qonuning mohiyatini quyidagicha qisqacha ifodalash mumkin: agar ma’lum massalardagi ikki elementning har ikkalasi ham bir xil muayyan massadagi uchinchi element bilan qoldiqsiz reaksiyaga kirishsa, unda ular o’zaro ta’sirlashganda ham qoldiqsiz reaksiyaga kirishadilar. Boshqacha aytganda elementlar bir-birlari bilan har qanday miqdorda emas, balki ma’lum (ekvivalent) massalarda birikadilar. Element bir og’irlik qism vodorod yoki 8 og’irlik qism kislorod bilan qoldiqsiz birikadigan yoki birikmalarda ularning o’rnini oladigan miqdori uning ekvivalenti deyiladi. Elementning ekvivalentiga son jihatdan teng qilib gramm hisobida olingan miqdori gramm-ekvivalent deyiladi.
Elementning ekvivalent massasi uning atomi molyar massasining birikmasidagi valentligiga nisbatiga teng.
Kislotalarning ekvivalentini topish uchun kislotaning molyar massasi kislota molekulasidagi metalga almashina oladigan vodorod atomlari soniga bo’linadi.
Asoslar ekvivalentlari – kislotalar ekvivalent midorlari bilan reaksiyaga kirisha oladigan asoslar miqdorlari. Masalan NaOH ekvivalenti 40g, Ca(OH)₂ va Al(OH)₃ ekvivalentlari esa tegishlicha ½ va ⅓ molyar miqdorlarni tashkil etadi (37 va 26 g). Shunday qilib, asoslarning ekvivalentini aniqlash uchun asosning molyar massasi asos hosil qigan metalning valentligiga yoki gidroksil guruhi soniga bo’linadi.
Tuzlar ekvivalentini topish uchun tuzning molyar massasi metalning valentligi balan metal atomlar soniga ko’paytmasiga bo’linadi. Demak, NaCl, KNO₃ kabi tuzlarning ekvivalentlari son jihatdan ularning molyar massalariga teng, lekin MgSO₄, AlCl₃, Al₂(SO₄)₃ tuzlari uchun ekvivalent miqdori tegishlicha ular molyar massalarining ½, ⅓, va 1/6 qismlariga teng.
1 – masala. 0,304 g magniy 0,0252 g vodorodni siqib chiqardi. Magniyning ekvivalent massasini aniqlang
Yechish. Masalani proporsiya usulida yechamiz:
0,304 g magniy ——— 0,0252 g vodorodni siqib chiqaradi
x g/mol magniy ——— 1 g/mol vodorodni siqib chiqaradi
bundan x=12,06 g/mol natijani olamiz. Demak Mg ning ekvivalent massasi 12,06 g/mol ga teng ekan.
2 – masala. Xromning kislorodli birikmalari 48, 31,58 va 23,53% kislorod saqlaydi. Har qaysi birikmada xromning ekvivalent massasini aniqlang. Kislorodning ekvivalent massasi 8 g/mol ga teng.
Yechish. Birinchi birikmada:
48 g kislorodga ——— 52 g xrom to’g’ri keladi
8 g/mol kislorodga ——— x g xrom to’g’ri keladi
bundan x=8,67 g/mol natijani olamiz.
Shunga analogik ravishda ikkinchi va uchinchi birikmalar uchun ham proporsiyalar tuziladi va quyidagilar olinadi:
x₂=68,42∙8/31,58= 17,38 g/mol ; x₂=76,47∙8/23,53=26,0 g/mol.
3 – masala. 1,8 g kislotadan 0,0403 g vodorod siqib chiqarildi. Kislota ekvivalentini aniqlang.
Yechish. Kislota ekvivalentini quyidagi proporsiya yordamida topamiz:
0,0403 g vodorodni ——— 1,8 g kislotadan olish mumkin
1,008 g vodorodni ——— x g kislotadan olish mumkin
bundan x = 45 g. Demak kisota ekvivalenti 45 g/mol ga teng ekan.