Namangan viloyati xalq talimi

1/2,5=2/...=.../20

O`quvchilar nuqtalar o`rnida tuishirib qoldirilgan sonlarni topib, nisbatlar zanjirini hosil qiladilar.

4. 
   Yangi mavzu bayoni:
   

Misol. = ikki nisbatning tengligini bilish uchun 4/5=0,8 va 8/10=0,8 ekanligi bizga ma`lum endi = nisbatlar teng bo`lgani uchun ulardan proporsiya hosil bo`ladi. Hosil bo`lgan proporsiyada 4*10 va 5*8 ko`paytmani tengligi kelib chiqadi.
Bizga berilgan = (yoki a:b=c:d) proporsiya uchun a*d=b*c tenglik o`rinli bo`ladi, va aksincha a,b,c, d noldan farqli sonlar uchun a*d=b*c tenglik o`rinli bo`lsa bundan = tenglik kelib chiqadi, ya`ni a, b, c va d sonlar proporsiyani tashkil qiladi. Bundan a*d=b*c tenglik proporsiyaning asosiy xossasini ifodalaydi.
a:b=c:d a*d=b*c
chetki xatlar
Demak, proporsiyaning chetki xadlari ko`paytmasi uning o`rta hadlari ko`paytmasiga teng. a*d=b*c tenglikda turli proporsiyalar tuzish mumkinligi ko`rgazmada ko`rsatilgandek bo`ladi.
2-misol. Proporsiyaning to`g`riligini tekshiring.
: =20:
Yechish: * = *20. Bu proporsiya to`g`ri. Proporsiyaning asosiy xossaai bajariladi, ya`ni = .
3-misol. 8,7,14,16 sonlari proporsiyaning hadlari bo`ladimi?
Yechish: 7*16=8*14 bo`lgani uchun berilgan sonlar proporsiya tashkil qiladi =
Javob: ha.
4-misol. 1,2, 3, 4 sonlari proporsiyaning hadlari bo`ladimi?
Yechish: 1*3≠2*4; 1*4≠2*3; 1*2≠4/3 bo`lgaqni uchun berilgan sonlar proporsiyaning hadlari bo`la olmaydi.
Javob: 1,2,3,4 sonlari proporsiyaning hadlari bo`la olmaydi.
5-misol. Proporsiyaning noma`lum hadini toping.
x:12=4 :7

Yechish: I usul

X= = = = = =8
Javob : x=8.
II-usulda:
7 *x=12*4 ;
x=12* ;
x=3*19;
x=57;
;
;
.
: x=8
−misol. Proporsiyaning noma`lum hadini toping.
:3 =x: ;

I usul.
3 *x=10,4* ;
x= * ;
x= ;
: ;
= = ;
1 ;

10,4:3 =x: ;
X= = = = = = =1 ;
y:x=1 ;

5. 
   Birga qilib aytganda, proporsiyaning noma`lum hadini topish proporsiyani yechish deyiladi.
   

O`tilgan mavzuga doir mashqlar bajarish: proporsiyaning asosiy xossasidan foydalanib, № 517-mashqni o`quvchilar doskada bajaradilar.

1. 
   = ; 3*20=4*15; 60=60. Proporsiya bo`ladi
   
2. 
   = ; 17*8=3*51; 136≠153 proporsiya bo`lmaydi
   
3. 
   = ; 2,4*0,02=5*0,1; 0,048=0,5 proporsiya bo`lmaydi
   
4. 
   = ; 8,4*5=10,5*4; 42=42 proporsiya bo`ladi
   

Nisbati 1)3 ga teng bo`lgan to`rtta proporsiya tuzing.
; 15:3=39:13; 1,8:0,6=4,2:1,4
=
2) Nisbati 0,5 ga teng bo`lgan to`rtta proporsiya tuzing:
= ; 12:24=3:6; 1,5:3=6:12; =

6. 
   O`tilgan mavzuni mustahkamlash:
   

1. 
   Proporsiya qanday asosiy xossaga ega?
   
2. 
   Nima uchun = proporsiya bo`ladi?
   
3. 
   Proporsiyani yechish deganda nimani tushunasiz?
   
4. 
   16; 12; 3; 4 sonlaridan proporsiya tuzish mumkinmi?
   

7. 
   O`quvchilarni baholash: dars davomida faol qatnashgan o`quvchilarni baholash, baholarini kundalik daftarlariga qo`yib berish.
   
8. 
   Uyga vazifa berish: Proporsiyaning asosiy qoidasini yod olish. 538-misolni bajarish.