Namangan pedagogika kolleji

8. Sistemalashtirish. Fikr obyektiv hisoblangan narsa va hodisalarni zamon (vaqt), makon (fazo) va mantiqiy jihatdan ma’lum tartibda joylashtirishdan iborat fikr yuritish operatsiyasidir. U bilimlarni o‘zlashtirishda, ko‘nikma va malakalarni tartibga solishdamuhim o‘rin tutadi. Sistemalashtirish yordamida narsa va hodisalar, faktlar, fikrlar va obyektlar makonda, vaqtda egallagan o‘rniga qarab mantiqiy joylashtiriladi.
Muammoli vaziyatlar Tafakkur maqsadga yo‘naltirilganlik xarakteriga egadir. Qachonki hayot va amaliyot jarayonida kishi oldida yangimaqsad, yangi muammo, yangicha vaziyat paydo bo‘lsa,unda dastavval tafakkur qilishga zarurat tug‘iladi. Masalan,o‘qituvchi qandaydir yangi metodni qo‘llamoqchi bo‘lgandayangi usul, vositalarni qidirganda, yangi maqsadlar tug‘ilib,bu maqsadlarga erishishuchun faoliyatning eski, avvalgi vositava usullari yetishmay qoladi. Bunday vaziyatlar muammolivaziyat deb yuritiladi. Muammoli vaziyatlardan boshlanadigan aqliy faoliyat yordami bilan maqsadga erishish vaehtiyojlarni qondirishning yangi usullari hamda vositalarini yaratish, ochish, topish, kashf etish mumkin bo‘ladi. Tafakkur– yangilikni izlash, ochish demakdir. Harakatning ilgaridan ma’lum eski bilimlar va malakalar bilan cheklash mumkin bo‘lgan hollarida muammoli vaziyat yuzaga kelmaydiva shuning uchun tafakkur ham mutlaqo talab qilinmaydi. Masalan, 2-sinf o‘quvchisini «2x2 qancha bo‘ladi?» tipidagi savol fikr yuritishga majbur qilmaydi. Bunday savolga eski bilimlarning o‘zi kifoya, bu yerda tafakkur ortiqchadir. Muammoli vaziyat bilan masalani farq qilish zarurdir. Muammoli vaziyatda kishi faoliyat davomida ko‘pincha kutilmaganda,qandaydir, tushunib bo‘lmaydigan, noma’lum, tashvishli narsalarga duch kelib qoladi. Muammoli vaziyat bamisoli «nimalardir ko‘ngildagidek emasligi»dan go‘yo signalberadi. Masalan, uchuvchi samolyotni boshqarib ketayotganda, to‘satdan motorda noaniq shovqinni payqay boshlaydi. Lekin u motorning qaysi qismida, nima sababdan, qanday hodisa ro‘y berayotganini aniqlay olmagan. Bundan tashqari, u yuz berishi mumkin xavfning oldini olish uchun qanday harakat qilish kerakligini hali bilmaydi. Mana shundaytarzdagi muammoli vaziyatdan tafakkur jarayoni boshlanib ketadi. Muammoli vaziyatni tahlil qilish natijasida sof ma’nodagi masala, sof ma’nodagi muammo paydo bo‘ladi.