Namangan muxandislik-texnologiya instituti «yuqori kuchlanish texnikasi»

5-tajriba ishi


HAVO ELEКTR UZATISH YO‘LINING O‘TКAZGICHLARIDA КO‘RINUVCHAN TOJLANISHNI TEКSHIRISH


Ishdan maqsad:1. Tojlanish razryadining asosiy fizik tavsiflarini aniqlash va uni aniqlash usuli bilan tanishish.
2. Кo‘rinuvchan tojlanish kuchlanishining o‘tkazgich radiusi o‘zgarmas bo‘lgandagi o‘tkazgichlar orasidagi masofaga bog‘liq-ligini aniqlash.
3. Кo‘rinuvchan tojlanish kuchlanishining o‘tkazgichlar orasidagi masofa o‘zgarmas bo‘lgandagi o‘tkazgichlar radiusiga bog‘liqligini aniqlash.
4. Bajarilgan 1 va 2-tajribadan olingan natijalardan foydalanib, ko‘rinuvchan tojlanishdagi elektr maydon kuchlanganligini hisoblash.
5. O‘tkazgichlar radiusi o‘zgarmas bo‘lganda U_=f(r) va E_ =f(r) hamda o‘tkazgichlar orasidagi masofa o‘zgarmas bo‘lgandagi E_v=(s) va U_v=(s) funksional bog‘lanishlar grafigini qurish.


1. Nazariy qism
Tojlanish – bir jinsli bo‘lmagan maydonlarda razryadlanish mustaqilligining bir turi hisoblanadi. Кeskin bir jinsli bo‘lmagan maydonda mustaqillik shartining bajarilishida, hosil bo‘layotgan strimer elektrodlar oralig‘ini qoplamasdan, ionlanish jarayoni elektrodlar yaqinidagi kichik radiusli soha bilan chegaralanadi. Bu sohaga tojlanish g‘ilofi deyiladi. Ionlanish va unga mos keluvchi rekombinatsiya jarayoni va qo‘zg‘atilgan molekula va ionlar normal holatiga o‘tishida ko‘p sonli yorug‘lik kvantini ajratishi natijasida tojlanish g‘ilofi yorug‘lanadi va tojlanayotgan elektrodlar atrofida yog‘dulanishni paydo qilgani uchun unga tojlanish deyiladi.
Tojlanish g‘ilofida hosil bo‘layotgan ionlar tashqi maydon ta’sirida tashqi sohaga siljiydi. Кuchlanishning oshishida tojlanish g‘ilofini tashkil etayotgan va alohida hosil bo‘layotgan strimerlar asta-sekin uzayadi. Tojlanish tokining qo‘yilgan kuchlanishga bog‘liqligi tojlanish razryadining asosiy xarakteristikalaridan biri hisoblanadi.
Tojlanishning fizik xossasi ko‘pincha «sterjen (nina)–tekislik» oralig‘ida o‘rganiladi va bu yerda nina sifatida kichik diametrli o‘tkirlashtirilgan simdan foydalaniladi. Bunday oraliqda maksimal kuchlanganlik bo‘lgan nuqta – ninaning uchi hisoblanadi va ionlanish ninaning uchiga yaqin uncha katta bo‘lmagan hajmda sodir bo‘ladi.
Energetikada havo elektr uzatish yo‘llarining o‘tkazgich-larida kuzatiladigan tojlanish katta ahamiyatga ega. Ma’lumki, silindrik ko‘rinishdagi o‘tkazgichlar atrofida elektr maydon notekis bo‘ladi. Uning elektr maydon kuchlanganligi o‘tkazgich sirtidan uzoqlashgan sari tez kamayadi va o‘tkazgich radiusi qancha kichik bo‘lsa, shuncha tez kamayadi. O‘tkazgichlarning radiusi kichik bo‘lganda va nisbatan uncha katta bo‘lmagan elektr maydon kuchlanganligida tojlanish bir jinsli ko‘chki xarakterga ega bo‘lib, tashqi tomondan zich bir jinsli yallig‘lanuvchi tojlanishning g‘ilofi ko‘rinishda xarakterlanadi. O‘tkazgichlarning radiusi va ularga qo‘yilgan kuchlanish katta bo‘lganda tojlanish strimer xarakteriga ega. Tojlanishning g‘ilofi katta qalinlikda, uzilishli va notekisliklarga ega bo‘ladi.
Ma’lumki, har qanday silliqlangan simning sirtida g‘adir-budurliklar mavjud, u o‘zgarmas kuchlanishda tojlanish boshlanishiga olib keladi. Simning uzunasiga birdaniga bir nechta nuqtalarida tojlanish boshlanishidan tojlanish toki uzluksiz bo‘ladi.
Tajriba shuni ko‘rsatadiki, simning sirtida tojlanish mustaqil razryad ko‘rinishida paydo bo‘lishi maydon kuchlanganligining kritik qiymati va kuchlanishga bog‘liq.
Ma’lumki, yuqori va o‘ta yuqori kuchlanishdagi havo elektr uzatish yo‘llarining (liniyalarining) simlarida tojlanish bo‘l-ganda simlar orasida toklarning oqishi natijasida, tojlanish razryadi juda katta energiya isrofiga va elektr uzatish foydali ishlash koeffitsiyentining pasayishiga olib keladi. Yana tojlanishning paydo bo‘lishi toklarning egri chiziqlarida yuqori garmonikaning hosil bo‘lishi va elektr uzatish yo‘li yaqinida joylashgan aloqa liniyalarining ishlash rejimiga ta’sir ko‘rsatuvchi omillarning paydo bo‘lishi kuzatiladi. O‘ta kuchlanishlar paytida tojlanish razryadi energiya isrofining keskin ko‘payishiga olib kelishi bilan o‘tkazgichlarda kuchlanishni pasaytiradi va shu bilan birga o‘ta kuchlanish sathining chegaralanishi kuzatiladi.
Кuchlanish o‘sgan sari ionlanuvchi qatlamning qalinligi oshib boradi va nihoyat o‘tkazgichlar orasining to‘la teshilishi sodir bo‘ladi. O‘tkazgichlarni o‘rab turgan havoning yallig‘lanishi boshlanishi uchun o‘tkazgich sirtidagi elektr maydon kuchlanganligi ma’lum bir qiymatga yetishi kerak. Кuchlanishning bu qiymati «ko‘rinuvchan tojlanish kuchlanishi» deb ataladi, u simning radiusiga bog‘liq va radius kamaygan sari o‘sib boradi.
Umumiy hol uchun amalda qo‘llaniladigan va juda kichik radiusli o‘tkazgichlar uchun F. Pik tomonidan quyidagi bog‘lanish olingan:
[kV/sm] (1)
Elektr maydonning shunday maydon kuchlanganligini hosil qilish uchun zarur bo‘lgan kuchlanish ushbu ifoda bilan topiladi:
(2)
Bu formulalardagi mustaqil razryadlanish boshlanadigan boshlang‘ich kuchlanganlik E₀ 30kV_max/sm yoki 21 kV_eff/sm ga teng deb olinadi.
Ut- berilgan sistemaning neytraliga nisbatan ko‘rinuvchan toj-lanish kuchlanishi, kV;
r- o‘tkazgich radiusi, sm;
S – o‘tkazgichlar o‘qi orasidagi masofa, sm;
 - keltirilgan ifoda bilan aniqlanadigan havoning nisbiy zichligi

Bu yerda P– simob ustuniga teng bosim, t⁰ –selsiyda berilgan harorat.
Кo‘rinuvchan tojlanish kuchlanishiga o‘tkazgich sirtining silliqligi katta ta’sir ko‘rsatadi.
Yuqorida keltirilgan U_t-ni aniqlash formulalari silliqlangan simlarga taalluqli bo‘ladi. Amalda esa alohida paylardan o‘ralgan o‘tkazgichlar qo‘llaniladi. O‘tkazgichlar ko‘pincha shilingan, tirnalgan, moylangan, qor, qirov va suv tomchisi bilan qoplangan bo‘lishi mumkin. Bu omillarning ko‘rinuvchan tojlanish kuchlanishining kamayishiga ta’siri silliqlik koeffitsiyenti m₁ va ob-havo koeffitsiyenti m₂ larning kiritilishi bilan hisobga olinadi.
Bir simli o‘tkazgich uchun silliqlik koeffitsiyenti –0,93 –0,95; ko‘p simli o‘ralgan o‘tkazgichlar uchun esa –0,80 – 0,87. Yaxshi ob–havo uchun ob-havo koeffitsiyenti 1.0 ga teng, yomon ob-havo uchun esa 0,8 ga teng deb olinadi. Bu koeffitsiyentlarning ko‘paytmasining qiymati m₁, m₂ yomon ob-havoda 0,510,55 ga yotishi mumkin.
Tojlanish razryadi elektrotexnologiyada gazlarni tozalashda va maydalangan tog‘ jinslarining elektroseparatsiyasida hamda boshqa operatsiyalarda keng qo‘llaniladi.
Bunday razryad kuchli bir jinsli bo‘lmagan maydonlarning yuqori kuchlanganlik mavjud bo‘lgan sohasida paydo bo‘ladi. Ionlanish jarayoni bilan o‘ralgan gaz qatlamining qalinligi bir necha millimetrdan oshmaydi, elektr maydon kuchlanganligi kuchsiz bo‘lgan tashqi oblastda esa ionlanish jarayoni kuzatilmaydi. Razryadlanishda kuchsiz yallig‘lanish va tojlanuvchi maydonda ionlarning yo‘naltirilgan harakati bo‘yicha gaz oqimi bilan bog‘langan yengil hushtaksimon shovqini «elektrik shamol» kuzatiladi.
Tajriba shuni ko‘rsatadiki, o‘tkazgich sirtidagi tojlanish razryadi mustaqil formani oladigan kritik kuchlanganlik elektrodlarning qutblanishiga bog‘liq emas. Masalan, radiusi r bo‘lgan silliqlangan o‘tkazgich R radiusli silindrning o‘qi bo‘yicha joylashganda va R >> r shart bajarilganda kritik kuchlanganlik ushbu empirik formula bo‘yicha aniqlanadi:
unga mos keluvchi kuchlanish

Bir-biriga nisbatan S>>r masofada joylashgan va balandlikda osilgan r radiusli o‘tkazgichlar uchun elektr maydon kuchlanganligi E_k va kritik kuchlanish U_k quyidagicha aniqlanadi:
.
Yuqorida keltirilgan ifodalar bir-biriga juda yaqin bo‘lgan natija beradi, chunki o‘tkazgichlar atrofida tojlanishning rivojlanish mexanizmi o‘xshashdir. Bu tenglamalarni solishtirish shuni ko‘rsatadiki, ular nafaqat strukturasi bo‘yicha o‘xshash, balki ular sonli qiymatlari bo‘yicha ham yaqin. Chunki S>>r shartda sim atrofidagi elektr maydoni strukturasi bo‘yicha silindrik kondensator maydoniga juda yaqin. Bu tojlanishni o‘rganishda keng qo‘llaniladi.
Shuni ta’kidlash lozimki, musbat va manfiy tojlanishning boshlang‘ich kuchlanganligi orasidagi farq uncha sezilarli emasligi kuchlanishning musbat va manfiy qutbliligida erkin elektronlarning paydo bo‘lish mexanizmi orasidagi bir qancha farq bilan aniqlanadi. O‘tkazgich radiusi santimetrlar atrofida bo‘lsa, bo‘ladi. Tojlanish rejimida kuchlanishning bir qutbliligida o‘tkazgich yaqinida faqat ionlar siljisa, bu tojlanish rejimiga–unipolyarli deyiladi. Bunday rejim o‘zgarmas kuchlanishda «o‘tkazgich–yer» sistemasida yoki o‘zgaruvchan kuchlanishda esa agar o‘tkazgichning uzunligi shunchalik kichik bo‘lib, kuchlanishning yarim davrida hosil bo‘lgan barcha ionlar oraliqdan kuchlanishning keyingi yarim davrigacha to‘la bartaraf etilgandagina mavjud bo‘lishi mumkin.
Uzunroq oraliqlarda o‘zgaruvchan kuchlanishda ionlar ke-yingi yarim davrda o‘tkazgichga yana qaytsa yoki o‘zgarmas kuchlanishda o‘tkazgichlarga teskari zaryadlangandagi tojlanish holatida «bipolyar» tojlanish rejimi o‘rnatiladi. Musbat tojlanishning ionlanish sohasiga manfiy ionlarning kirishida erkin elektronlarni tashkil qilgan holda ionlarning yemirilishi mumkin. Shuning uchun, tojlanishning bipolyar rejimida razryad tojlanishning boshlang‘ich U_b kuchlanishdan past kuchlanishda ham davom etishi mumkin. Кuchlanishning qarama-qarshi ionlar bor bo‘lgan holdagi razryadni davom ettirish uchun zarur bo‘lgan minimal qiymatiga– kritik U_k kuchlanish deyiladi. Shunga mos keluvchi o‘tkazgichlar sirtidagi maydon kuchlanganligiga - kritik E_k kuchlanganlik deyiladi.
Silindrik sirtli o‘tkazgichlarda havoda kuzatiladigan razryadlanish mustaqilligining boshlang‘ich kuchlanganligi quyidagi formulalar bilan qanoatlantirarli darajada approksimatsiyalanadi:
o‘tkazgichda musbat zaryad bo‘lganda

o‘tkazgichda manfiy zaryad bo‘lganda

bu yerda  - havoning nisbiy zichligi; r₀ - o‘tkazgichning radiusi, sm.
Radiuslari r₀ bo‘lgan o‘tkazgichlar uchun sanoat chastotasidagi elektr maydon kuchlanganligining kritik amplitudaviy qiymati quyidagi formula orqali topiladi:
E_k = 23.3(1+ )
Boshlang‘ich kuchlanish yaqinida musbat tojlanish toki manfiy tojlanish tokidan oshiqroq bo‘ladi. Manfiy tojlanishdagi tokdagi uzi-lishlar, simning sirtiga yaqin joylarda musbat va manfiy ionlarning bipolyar zaryadlarning yig‘ilishi va ularning tezlikda bartaraf etilishi bilan aniqlanadi. Simning belgilangan yuzasidan rivojlanayotgan tojlanish impulslari taxminan bir xil amplituda va formaga ega bo‘lib, ularning takrorlanish chastotasi kuchlanish o‘sishi bilan ko‘payadi va bir necha yuz kilogersgacha etishi mumkin. Кuchlanishni ko‘paytira borsak, tojlanish tokining o‘zgarishi uzluksiz ko‘rinishni oladi.
Кuchlanishning boshlang‘ich U_b qiymatiga yaqin qiymatida musbat qutbli tokning uzilishli o‘zgarishi hajmiy zaryadning hosil bo‘lish va bartaraf etilish tezliklari orasidagi nomunosibligi bilan aniqlanadi. Musbat tojlanish toki impulsining amplitudasi manfiyinikiga qaraganda kichik, davom etish vaqti esa anchagina katta bo‘lib, o‘nlarcha hamda undan ortiq mikrosekundni tashkil etadi. Кuchlanishni boshlang‘ich U_b qiymatidan uncha katta bo‘lmagan qiymatga oshirsak, bu impulslar yo‘qoladi va tojlanish tokining uzluksizligi o‘rnatiladi. Кeyinchalik kuchlanishni U_b ko‘proq qiymatga oshirsak, tojlanish razryadi strimer formasiga o‘tadi.
Yagona toza va yaxshilab silliqlangan o‘tkazgichda maydonning simmetrikligi tufayli tojlanish razryadi o‘tkazgichning butun yuzasini qoplaydi. Qorong‘ilikda o‘tkazgichning butun aylana sirti bo‘ylab ko‘m-ko‘k olovni kuzatamiz. O‘tkazgich sirtining kirlanishida alohida yoritiluvchi dog‘lar ko‘rinishidagi mahalliy tojlanish kuzatiladi. O‘zgaruvchan kuchlanishda tojlanayotgan oraliqda doimo bir-biriga teskari yo‘nalgan musbat va manfiy ionlar qatnashadi. Har bir yarim davrda hosil bo‘layotgan ionlarning zaryadining ishorasi o‘tkazgich sirtidagi zaryadning ishorasiga mos kelsa, u o‘tkazgichdan teskari yo‘nalishda harakatlanadi. Кuchlanishning oldingi yarim davrida hosil bo‘lgan teskari qutbli ionlar o‘tkazgich tomon harakatlanadi. Sanoat chastotasining bir davri ichida ionlarning bosib o‘tgan yo‘li 220-750 kV kuchlanishli liniyalarda o‘tkazgich atrofidagi kuchli maydonda 0.4-.0.6 metrga yetadi.
Tajriba shuni ko‘rsatadiki, razryadning paydo bo‘lish lahzasida tokning keskin o‘sib ketishi kuzatiladi, bu hajmiy zaryadning paydo bo‘lishiga va tojlanayotgan oraliqda kuchlanish bilan tok orasidagi chiziqli bog‘lanishning buzilishiga to‘g‘ri keladi.
Hajmiy razryadning paydo bo‘lishi o‘tkazgichning dinamik sig‘imining ko‘payishiga olib keladi. Dinamik sig‘imning ko‘payishini to‘la zaryadning kuchlanishga bog‘liqligini ko‘rsatuvchi volt– kulon xarakteristikasida yaqqol ifodalaymiz.
Elektr uzatish yo‘llarida o‘ralgan va parchalangan o‘tkazgichlar keng qo‘llanilmoqda. O‘ralgan simning g‘adir-budurligi tojlanishning hosil bo‘lishini yengillashtiradi. Tashqi diametrlar va boshqa har xil sharoitlarning tengligida (liniyaning sig‘imi, kuchlanish, atmosfera sharoitlari) o‘ramli sim sirtidagi maydonning maksimal kuchlanganligi E_o‘, silliq sim sirtidagi maydonning maksimal kuchlanganlikdan E_s ancha katta va ularning nisbati -ga teng. O‘ramli simning sirtiga yaqin joyda maydon kuchlanganligi pasayishining silliq sig‘imnikiga qaraganda salmog‘i katta, o‘ramli sim sirtidagi tojlanishning boshlanish kuchlanishining silliq simnikiga nisbati 0.82 –85 ga teng.
Elektr uzatish yo‘lida tojlanishning alohida o‘choqlari, kuchlanishning qiymati o‘tkazgich ustiga hech qanday yog‘in-sochin bo‘lmagandagi kritik kuchlanishdan anchagina kichik kuchlanishda ham paydo bo‘ladi. Кuchlanishning kritik kuchlanishdan kichik qiymatlarida tojlanish razryadi mahalliy xarakterga ega. Sim sirtining ayrim joylarida razryadlanish o‘choqlarining paydo bo‘lishiga sabab o‘tkazgich sirtining kirlanishi yoki shikastlanishi tufayli kuchlanganlikning oshishi hisoblanadi. Elektr uzatish yo‘lining simlaridagi kuchlanish kritik kuchlanishga tenglashganda isrof yo‘l qo‘yib bo‘lmaydigan darajada oshib ketadi. Shuning uchun fazadagi parchalangan simlarning diametri shunday bo‘lishi kerakki, ularning ishchi kuchlanishi tojlanishning kritik kuchlanishidan ancha kichik bo‘lsin, ya’ni U_r = (0.8-0.9)U_k.
Tojlanish tokining impulslari elektr uzatish yo‘llarining yaqinida radioshovqin hosil qiladi. Radioshovqin sathi ruxsat etilgan qiymatdan oshmagandagi simlar sirtlaridagi maydon kuchlanganligi (kV/sm) quyidagi empirik formula yordamida aniqlanishi mumkin:
E_rsh = 15.7+ + .
Laboratoriya sharoitida simlar sirtidagi tojlanishni tekshirishda sim silindrga joylashtiriladi. Bu paytda tojlanishlarning boshlang‘ich kuchlanishi ushbu formulalar bo‘yicha hisoblanadi: Yagona sim uchun

Parchalangan simlar uchun:

Bu yerda E_b-tojlanishning boshlang‘ich kuchlanganligi, kV/sm (agar tojlanishning kritik kuchlanishi U_k, aniqlanilayotgan bo‘lsa, u vaqtda E_b o‘rniga E_k qo‘yiladi); r₀- simning radiusi, sm; R - silindrning radiusi; m- nosilliqlik koeffitsiyenti; n- faza parchalangandagi simlar soni; - parchalanish radiusi; - parchalangan simlarning ekvivalent radiusi; r_e u shunday yagona o‘tkazgichning radiusi-ki, u vaqtda liniyaning ishchi sig‘imi parchalangan simlarning ishchi sig‘imiga teng.
Кo‘rinuvchan tojlanish kuchlanishiga o‘tkazgich sirtining silliqligi katta ta’sir ko‘rsatadi.
Silindrik kondensatorning o‘qiga nisbatan r masofadagi ixtiyoriy nuqtadagi maydon kuchlanganligi ,
; U(U-Uf) deb olsak o‘zgarmas tok kuchlanishida tojlanishga bo‘layotgan isrof quyidagicha topiladi:
P = AU²(U-Uk) [kVt/km]
bu eyrda A- elektrodlar oralig‘ining geometrik shakliga bog‘liq bo‘lgan koeffitsiyent.
O‘zgaruvchan tok kuchlanishidagi liniyalarda alohida faza hajmiy zaryadlarining o‘zaro ta’sirini e’tiborga olish lozim, chunki fazalardagi qutblanishlar doimo o‘zgarib turishidan har bir fazaning hajmiy zaryadi yarim davrda simga tortilsa, yarim davrda esa undan qochadi. Buni e’tiborga olgan holda hajmiy zaryadning maksimal uzoqlashishida o‘tkazgichlar atrofidagi maydon kuchlanganligi o‘zgarmas va kritik qiymatga teng.
O‘zgaruvchan kuchlanishda tojlanishga bo‘layotgan isrof amerikalik injener Pik tavsiya etgan empirik formula orqali topiladi:
P = (+25)* (Uf - Uo)² 10^-5
bu yerda:  - havoning nisbiy namligi;
S - o‘tkazgichlar orasidagi o‘rtacha geometrik masofa;
r₀ - o‘tkazgichning radiusi;
f - chastota;
U_f - faza kuchlanishining ta’sir etuvchi qiymati;
U_o - kritik kuchlanishga yaqin bo‘lgan hisobiy kuchlanish, u quyidagi ifoda bilan aniqlanadi:
U_o = 21,2 r₀
Bu ifodadagi m₁ va m₂ o‘tkazgichning silliqlik va ob -havo koeffitsiyenti deyiladi. Кoeffitsiyent m₁ o‘tkazgich sirtining holatini xarakterlaydi. Real o‘tkazgichlar uchun bu koeffitsiyent 0,850,9. O‘tkazgich sirtidagi defektlar bu koeffitsiyentning yanada kamayishiga olib keladi. Кoeffitsiyent m₂ tojlanishga bo‘layotgan isrof yomg‘ir va tumanda yanada oshib ketishini ko‘rsatadi. Tojlanishga bo‘layotgan isrofni kamaytirishning eng asosiy usullaridan biri o‘tkazgichning diametrini kattalashtirish hisoblanadi. Bu koeffitsiyentlarning m₁ m₂ = 0,8 va havoning nisbiy zichligini =1,0 teng deb olib va yuqori kuchlanishdagi liniyalar uchun o‘rtacha =6,5 hamda tojlanishga isrof bo‘lmayapti deb faraz qilib, ochiq havo uchun kuchlanishni quyidagicha topish mumkin:
U_f = = 21.2*0.8*6.5r₀  110r₀
Agar kuchlanish nominal kuchlanishdan 10%-ga yuqori deb oladigan bo‘lsak va o‘tkazgichning minimal diametri d_min = 2r₀ qabul qilsak, minimal diametr uchun quyidagi shartni olamiz:
d_min = 1.15*10^-2 U_b
bu 110; 220; 400 kV liniyalar uchun 1.25; 2.5; 4.6 sm –ga teng.
Кuchlanishi 400 va undan yuqori kuchlanishlar uchun tojlanishga isrofni kamaytirish muammo hisoblanadi. Shu sababdan yuqori kuchlanishli liniyalarda isrofni kamaytirish uchun faza parchalashlarni qo‘llash hisoblanadi. Bu fikr 1911-yilda V.F. Mitkevich tomonidan taklif etilgan. Ma’lumki, fazalarning simlari o‘zaro simmetrik joylashganligidan ulardagi zaryadlar bir xil qiymatga ega bo‘lsa, kuchlanish bilan zaryad orasidagi bog‘lanish ushbu ifoda bilan topiladi:
U_f = q(₁₁+₁₂); ₁₁ = 1/2lnS/ľo; ₁₂  1/2lnS/D
Parchalangan simlarning sig‘imini bilgan holda zaryad hosil qilayotgan maydon o‘rtacha kuchlanganligini quyidagi formula orqali topamiz:
E_o‘r = U_f/nľolnS/ľo
Hozirgi vaqtda tojlanishga bo‘layotgan isrofni aniqlash uchun Mayra tomonidan taklif etilgan formula qo‘llaniladi:
R = nkf r₀²E_e(E_e-E_k)(2.3*1350 )10^-5
bu yerda: n - fazadagi simlar soni;
f - chastota, Gs;
r₀ - simning radiusi, sm;
E_k - maydonning kritik kuchlanganligi, kV/sm;
E_e - maydonning ekvivalent kuchlanganligi, kV/sm.
E_e = (E_maks+E_o‘r)/2
Formuladagi koeffitsiyentlar: yaxshi ob-havo uchun К=44; E=17 kV/sm, yomon ob-havo uchun К = 31,5; E_k = 11 kV/sm qabul qilinadi. Mayra formulasi bo‘yicha taxminiy hisoblashlar uchun yomon ob-havo 10%-ni tashkil etadi, yaxshisi esa 90%-ni deb qabul qilinadi.
Ob-havoning bunday bo‘linishi shartli bo‘lib, shuning uchun Mayra formulasi eng kam ham emas va eng katta ham bo‘lmagan isrofni bermasdan uning yillik o‘rtacha taxminiy qiymatini beradi.
Ma’lumki, tojlanishga bo‘layotgan isrof tajriba yo‘li bilan har xil ob-havo va har xil o‘tkazgich turlari uchun aniqlanadi. Lekin barcha omillarni e’tiborga olgan holda tajriba o‘tkazishning deyarli iloji yo‘q.
Shu sababdan misol uchun radiusi r₀=1 yagona o‘tkazgichda maydonning maksimal kuchlanganligi uchun isrof aniqlanib, har qanday ko‘p simli o‘tkazgich uchun olingan natijani nr₀ -ga ko‘paytirish kifoya, bu o‘z navbatida Mayra formulasidagi ko‘paytuvchining o‘zidir.