Namangan muxandislik-texnologiya instituti «yuqori kuchlanish texnikasi»

Sinov sharoitiga talablar: Sinov sharoitini izolyatsiyaning ishlash sharoitiga maksimal yaqinlashtirish va aniqroq natija olish uchun bir qancha shartlar bajarilishi kerak:
1. Sig‘imi elektr maydon shakliga ta’sir ko‘rsatuvchi va tashqi elektr magnit maydon ta’sirini bartaraf etish uchun katta o‘lchamli predmetlarni sinov va o‘lchov olib borilayotgan joydan uzoqlashtirish kerak. Buning uchun birinchidan, zaminlangan yoki o‘zga kuchlanish ostidagi o‘lchami katta uskunalar sinov ob’yektidan ma’lum bir masofada bo‘lishi kerak. Misol uchun kuchlanishi 220 kVdan yuqori kuchlanishda sinov o‘tkazilsa, qayd etilgan masofa sinov ob’yekti o‘lchamiga nisbatan 2-3 marta katta bo‘lishi kerak.
2. Tashqi maydonning o‘lchash natijalariga ta’sirini bartaraf etish uchun sinov maydoni maxsus o‘tkazuvchi ekran - faradey qafasi ichiga olinadi. Ekran ishonchli zaminlangan bo‘lishi kerak. Bu haqiqatdan ham tashqi maydon ta’sirini va elektromagnit maydon tarqalishini bartaraf etadi.
3. Asosiy talablardan yana biri bu sinov jarayonida texnika xavfsizligi qoidalariga rioya qilish va zaminlash jamlamasining qarshiligi 0.5 Om dan katta bo‘lmasligini ta’minlash kerak.
4. Potensiallar taqsimlanishini tekislash uchun inshootning poliga setka to‘shalishi va sinalayotgan ob’yekt ham aktiv qarshilikli (folgalar) yordamida yer ustidagi nuqtalarda zaminlanishi kerak.
5. Sinash maydoni shunday tanlanishi zarurki, sinalayotgan ob’yektdan – laboratoriya devorlariga va doimiy to‘siqlarga hamda elektr qurilmalarining zaminlangan qismlarigacha bo‘lgan masofa tavsiya etilgan normaga mos kelishi kerak va oldinda ko‘zda tutilmagan yo‘nalish bo‘yicha razryadlanishning rivojlanishiga yo‘l qo‘yilmasligi kerak.

1. Yuqori kuchlanish uskunalari

1. 
   Impulsli kuchlanish generatorlari
   

Yuqori kuchlanish elektr qurilmalarining izolyatsiyasi yashin urilishida impuls kuchlanish ta’siriga tushib qoladi. Ma’lumki, izolyatsiyaning razryadlanish kuchlanishi impuls shakliga va uning davom etish vaqtiga bog‘liqligi uchun, sinov impulsini normallash zarur. Izolyatsiyani sinash uchun ko‘llaniladigan normallashgan aperiodik impulslarni impuls kuchlanish generatori (IКG) uskunasi yordamida olish mumkin. Impuls kuchlanish generatorining sxemasi va elementlarining parametrlari ma’lum bo‘lsa, uning chiqishidagi kuchlanish shaklini quyidagi formula yordamida topish mumkin:
U =nU₀( - ) (1)

Bu yerda T₁  (Кp + Rdg)(Sg + Sx); T₂  Cx(Rf + Rdg)

Rdg –IКG pog‘onalarining tinchlantirish (dempferlash) qarshiliklarining yig‘indisi.
Кuchlanish impulsining fronti T₂ bilan aniklaniladi. Impuls frontining davom etish vakti t_f kuchlanishning, maksimal kuchlanishning 90% va 30% qiymatlariga teng bo‘lgan vaqtlari orasidagi farqdan 1.67 marta katta deb aniqlanadi. Agar t_f vaqt ichida impulsning tashkil etuvchisi (T₁>>T₂) so‘nmasa, unda (1) o‘rniga = 1- ni yozishimiz mumkin. Frontning hisobiy uzunligini quyidagi tenglamalarni yechib topish mumkin:
0.3 = 1- ; 0.9 = 1- , bundan t_f = 3.22T₂  3.2Cx(Rf + Rdg)
t_f= =1.67(t₂–t₁) (2)
Impulsning uzunligi t_i amalda T₁ doimiy vaqt bilan aniqlanadi. t_i –ning qiymatini:
t_i = 0.69T₂  0.69(Кp + Rdg)(Sg + Sx) (3)
Yuqoridagi (2) va (3) formulalarda IКGning parazit sig‘imlari hisobga olinmagan, chunki ularni hisobga olish qiyin va noaniq.
IКGda dastlab kondensatorlar katta r_himoya>>r_so‘ndirish qarshiliklar orqali bir vaqtda zaryadlanadilar. Natijada toq sonlar bilan belgilangan tugunlar potensiali nolga, juft sonlar bilan belgilangan tugunlar potensiali esa transformator kuchlanishi (Uo)ga teng bo‘ladi. 2 - 3, 4 - 5 va hokazo tugunlariga ulangan qo‘sh shar (QSh) uchqun oraliqlari (U_o) shunday tanlanadiki, U_o kuchlanishi birinchi U_o da uchqun hosil qilsin. Natijada 3-tugun 2-tugun potensialini oladi, 4-tugun potensiali esa 2U_o ga ko‘tarilib, ikkinchi U_o-da uchqun hosil qiladi, 6-tugun potensiali 3U_o ga keltiriladi va h.k. Кetma - ket U_o lar teshilishi kondensator S-larni ketma-ket ulanib, n-tugunda nU_o qiymatli kuchlanishni hosil qiladi va ajratuvchi U_o-da uchqun hosil bo‘lishiga olib keladi. Shuning bilan sig‘imning to‘plagan energiya impulsi sig‘imning R₁ qarshilik orqali zaryadlanishi va S₁-ning esa zaryadsizlanishi boshlanadi. S₂ sig‘im zaryadlanib bo‘lgandan keyin u ham R₂ qarshilik orqali zaryadsizlana boshlaydi. S₂ sig‘imning zaryadlanish vaqti sinov ob’yektida hosil bo‘lgan to‘lqin frontini, S₁ va S₂ sig‘imlarning R₂ qarshilik orqali zaryadsizlanishi esa, bu to‘lqin uzunligini aniqlaydi.