Namangan muxandislik texnologiya instituti

4. Favquloddagi foyda va zararlar tahlili

Favquloddagi foyda va zararlar moliyaviy natijaviylikning uchinchi tarkib qatori hisoblanadi. Uning qatoriga bevosita tasodifiy holatlardan ko’riladigan natijalar kiritiladi. Masalan, suv toshqini yoki yer qimirlashi, yong’in oqibatida, bo’ronlar oqibatida yoki boshqa tabiat hodisalari asosida ro’y beradigan yo’qotishlar kiritiladi. Favqulodda foyda yoki daromadalar qatoriga kiritiladigan yoki zararlar qatoriga kiritiladigan alohida moddalar «Mahsulot (ish va xizmat)lar tannarxiga kiritiladigan mahsulot (ish va xizmatlar)ni ishlab chiqarish va sotish xarajatlari tarkibi va moliyaviy natijalarning shakllanishi tartibi to’g’risida»gi Nizomda aniq ko’rsatilmagan.

Ularning faqat bitta sharti umumiy Nizomda belgilangan. Ya`ni, yaqin uch yillik oraliqda korxona uchun odatiy hol hisoblanmagan holatlardan olinadigan daromadlar yoki foyda summasi korxona uchun kutilmagan holatlardan olingan daromadlar sirasiga kiritiladi.
Kutilmagan yoki favqulodda holatlardan olingan daromadlar yoki ular bo’yicha yo’qotishlar moliyaviy natijalar to’g’risidagi hisobotning alohida tarkib qatori sifatida belgilangan.
Ularni korxonada rejalashtirish amalga oshirilmaydi. Ya`ni, favqulodda daromad va xarajatlar rejalashtirilmaydigan qatorga kiritiladi. Ularning hozirgi ‘aytda korxonalar faoliyat natijaviyligidagi salmog’i sezilarga ta`sirga ega emas.
5. Korxona hisob foydasi (soliq to’loviga qadar foyda) tahlili
Korxonahisobfoydasivauningtarkibigakiritiladiganqatorlarto’g’risidayuqoridakengroqto’xtalganedik. Ya`ni, korxonahisobfoydasiasosiyishlabchiqarishfaoliyatidan olinadigannatija, moliyaviyfaoliyatdannatija, favquloddafaoliyatdanyokiholatlardannatijasijamlanganholdajoriydavrbo’yichakorxonaninghisobfoydasianiqlanadi. Korxonahisobfoydasidavlatningvaaxborotfoydalanuvchilarninge`tiborshartidagiasosiyqatorhisoblanadi. Daromadvaxarajatlarularningyuzagachiqishvaqtivao’rnibo’yichayuritilganholda yakuniy natija ushbu qoida asosida tuziladi.
Korxona hisob foydasi yoki soliq to’loviga qadar bo’lgan foyda (zarar) summasidan foyda daromaddan soliqlar va boshqa foydadan soliqlar, to’lovlar va ajratmalarni chegirish asosida korxonaning joriy davr bo’yicha sof foyda (zarar) summasi aniqlanadi. Res’ublikamiz soliq qonunchiligiga muvofiq barcha xo’jalik hisobidagi korxonalar daromad solig’i to’lovchilar hisoblanadi va ularning ayrim guruhi bo’yicha doimiy va vaqtinchalik imtiyozlar belgilangan.
Boshqa soliqli to’lovlar qatoriga res’ublika va mahalliy byudjetga tushadigan ayrim tur soliqlar kiritiladi. Ularning turi va undirish tartibi Davlat Soliqqo’mitasi tamonidan belgilanadi. Yagona soliq to’loviga o’tgan korxonalarda ushbu soliq turi olingan daromaddan qat`iy stavkalarda hisoblanadi va to’lanadi.