Namangan muxandislik texnologiya instituti

1.1.-rasm.Moliyaviynazoratniharbirturfunktsiyasibo’yichabo’limi

Moliyaviy–byudjetnazoratiningsub’ektlaribo’lib,birinchinavbatda,nazorathuquqigaegabo’lgandavlatorganlari,qonunchilikvaijroorganlarivaboshqaruvhisoblanadi.O’zbekistondabungaOliyMajlisningSenatvaqonunchilik’alatasi,’rezidentDevoni,VazirlarMahkamasi,moliyavazirligi,Markaziybankvaboshqalarkiradi.

Davlatmoliyaviynazoratiningob’ektibo’lib,O’zbekistonRes’ublikasibyudjetivaboshqaqonunchilikkarioyaqilinishinitahlilqilishvatekshirishorqaliuningbuzilishigayo’lqo’ymaslik,buzilishholatisodirbo’lsa,aniqlashvakamchiliklarnibartarafetishhisoblanadi.
Davlatmoliyaviynazoratiquyidagichaguruhlashtiriladi:
1)Nazoratniamalgaoshiruvchiorganningbog’liqligigaqarab,ichkivatashqidavlatmoliyaviynazoratigabo’linadi;
2)Byudjetningtegishlidarajasigabog’liqholda,davlatboshqaruvidarajasigako’raRes’ublikavamahalliydarajadaamalgaoshiriladi.
Davlatmoliyaviynazoratiorganlaritizimigaquyidagilarkiradi:1)O’zbekistonRes’ublikasihisob’alatasi;
2)O’zbekiston Res’ublikasi moliya vazirligi nazorat-taftishboshqarmasivauninghududiybo’linmalari;
3)Davlatboshqaruvires’ublikavamahalliyorganlariningichkinazoratxizmati.
RejadantashqarinazoratO’zbekistonRes’ublikasi’rezidenti,O’zbekistonRes’ublikasiHukumati,shungavakildavlatorganlarivade’utatlikso’rovlariasosidaamalgaoshiriladi.
Davlatmoliyaviynazoratiningsub’ektlari:
Davlatmoliyaviynazoratiningsub’ektlaribo’lib,nazoratqilishgavakolatibo’lganDavlathokimiyatiorganlari,birinchinavbatda,qonunchilik,hukumatijrovaboshqaruvorganlarihisoblanadi.O’zbekistondaulargaO’zbekistonRes’ublikasiOliyMajlisSenativaQonunchilik’alatasi,O’zbekistonRes’ublikasi’rezidentDevoni,O’zbekistonRes’ublikasiVazirlarMahkamasi,MoliyavazirligivaO’zbekistonRes’ublikasiMarkaziybankivaboshqadavlatboshqaruvorganlarikiradi.
a)O’zbekistonRes’ublikasihisob’alatasi
Davlat moliyaviy nazoratining yuqori organi O’zbekistonRes’ublikasihisob’alatasihisoblanib,uningtomonidanDavlat byudjetiijrosi,DavlatmaqsadlivaboshqabyudjetdantashqarifondlarbyudjetiningtashqinazoratiniamalgaoshiradihamdaO’zbekistonRes’ublikasiOliyMajlisiSenatigabevositabo’ysunadivahisobdorhisoblanadi.
O’zbekiston Res’ublikasi hisob ‘alatasi davlat byudjetibajarilishinazoratiniamalgaoshiradi:
-Davlatbyudjeti,davlatningmaqsadlivaboshqabyudjetdantashqarifondlariloyihasiniko’ribchiqadi,ma’qullangandaubo’yichategishlixulosaberadi;
-Davlatbyudjeti,davlatningmaqsadlivaboshqabyudjetdantashqarifondlariningijrosinatijalaribo’yichahisobotniko’ribchiqadi,ma’qullangandaubo’yichategishlixulosaberadi;
-Davlatbyudjeti,davlatningmaqsadlivaboshqabyudjetdantashqarifondlarining bajarilishini, shu bilan birga, soliq va bojxonaorganlarini,davlat maqsadlifondlarini taqsimlovchiorganlarfaoliyatiningmonitoringiniamalgaoshiradi;
-Byudjetmablag’lariningharakatito’g’risidaqonunchilikdoirasidabankdanma’lumotoladi;
-Moliya organlari, g’aznachilik bo’limlari, byudjetdan mablag’oluvchilarvaxo’jaliksub’ektlarimoliya-xo’jalikfaoliyatinitekshiradihamdataftisho’tkazadi;
-Qonunchilikdako’zdatutilganboshqavakolatidoirasidafaoliyatko’rsatadi.
O’zbekistonRes’ublikasihisob’alatasiyilningharchoragidaDavlatbyudjeti,davlatningmaqsadlivaboshqabyudjetdantashqarifondlariningbajarilishinatijalariniko’ribchiqadivaO’zbekistonRes’ublikasiVazirlarMahkamasigataqdimqiladi.
b)O’zbekistonRes’ublikasiVazirlarMahkamasi
O’zbekiston Res’ublikasi Vazirlar Mahkamasi O’zbekistonRes’ublikasimoliyavazirligitaqdimqilganDavlatbyudjetiijrosiniyilningharchoragidako’ribchiqadi.
v)O’zbekistonRes’ublikasimoliyavazirligi
O’zbekistonRes’ublikasimoliyavazirligivaboshqamoliyaorganlariDavlatbyudjetiningijrosinazoratiniamalgaoshiradi:
-turlidarajadagibyudjetijrosinatijalariniko’ribchiqadi;
-soliqvabojxonaorganlari,davlatmaqsadlifondlaritaqsimlovchiorganlardanturlidarajadagibyudjetlarmablag’lariningkelibtushishito’g’risidaaxborotlaroladi;
-davlatbyudjetimablag’larivabyudjetdantashqarimablag’larhisobidanbyudjetmablag’larioluvchilariyuridikmajburiyatlariniro’yxatdano’tkazishorqali(G’aznachilik)dastlabkinazoratniamalgaoshiradi;
-byudjetdan mablag’ oluvchilar moliyaviy majburiyatlarininghisobiniyuritishorqali(G’aznachilik)vaularningnomidanmoletkazibberuvchilartovar(bajarilganish,ko’rsatilganxizmatlar)uchunularningschyotigabevosita’ulo’tkazishorqaliyokiboshqako’zdatutilganmaqsadlaruchun(ishhaqi,majburiyto’lovlarnito’lashvaboshqalar)to’lovniamalgaoshirishorqalijoriynazoratniamalgaoshiradi;
-qonunchilikkako’rabankdanbyudjetmablag’lariningharakatito’g’risidama’lumotoladi;
-o’ziningvakolatidoirasidataftisho’tkazadivabyudjetdanmablag’oluvchilarmoliya-xo’jalikfaoliyatinitekshiradi;
-keyingidavlatmoliyaviynazoratini(O’zbekistonRes’ublikasiMoliya vazirligi nazorat-taftish boshqarmasi va uning hududiybo’linmalari)res’ublikavamahalliydarajadaamalgaoshiradi.
g)ichkinazoratxizmati
Res’ublikavamahalliydavlatboshqaruviningichkinazoratxizmatiO’zbekistonRes’ublikasiqonunchiligidabelgilangantartibdanazoratfunktsiyasiniamalgaoshiradi.
Ichkinazoratxizmati:
1)davlatorganlariningfaoliyatiyo’nalishibo’yichauningishiningunumdorligivasifatinioshirishmaqsadidaamalgaoshiradi;
2)davlatorganlari,uninghududiybo’linmalarivabo’ysinuvchitashkilotlarfaoliyatiningyo’nalishibo’yichabaholashniamalgaoshiradihamdadavlatorganlariningbirinchirahbarigauningfaoliyatiniyaxshilashbo’yichatavsiyalartaqdimetadi;
3)O’zbekistonRes’ublikasibyudjetvaboshqaqonunchiliklarinidavlatorganlaririoyaqilishinitekshirishniamalgaoshiradi;
4)Davlatorganlariningstrategikvao’eratsionrejalariniamalgaoshirishnivanatijalarinibaholashnitekshirishniamalgaoshiradi;
5)Davlatorganlaritomonidanhisobvahisobotnito’g’rivaishonchliyuritilishinazoratiniamalgaoshiradi;
6)O’zbekistonRes’ublikasiqonunchiligigamuvofiqres’ublikavamahalliybyudjetmablag’laridanfoydalanishdabuzilishlarnianiqlaydi,oldinioladivayo’lqo’ymaslikbo’yichatadbirlarniamalgaoshiradi;
7)Nazoratnatijalriningjamibo’yichaqarorqabulqilish,nazoratob’ektlariningyo’nalishivaijrosiningnazoratiniamalgaoshiradi;
8)Nazoratob’ektlaridanbelgilanganmuddatlardanazorato’tkazishbilanbog’liqzarurhujjatlar,s’ravka,og’zakivayozmatushuntirishxatlariso’rashivaolishimumkin;
9)nazorattadbirlariningsavollaribilanbog’liq,tegishlisirsaqlashrejimigarioyaqilishi,xizmat,tijoratyokiqonunbilanqo’riqlanadigansirnisaqlaganholdanazoratob’ektihujjatlaribilanhechqandayto’siqsiztanishishi;
10)davlatorganirahbaribelgilaganvakolatdoirasidaboshqaishlarniamalgaoshirishimumkin.
Ichkinazoratxizmatidavlatorganirahbariganazoratnatijalarito’g’risidahisobotlarvadavlatorganiishiningsamaradorliginioshirishmaqsadida,uningfaoliyatibo’yichato’g’rivayakuniynatijalargaerishishuchunichkijarayonlar,qoidalar,’rotsesslarniyaxshilashbo’yichatavsiyalarberadi.
Ichki nazorat xizmati tashkiliy jihatdan boshqa tarkibiybo’linmalargabog’liqemas,faqatdavlatorganiningbirinchirahbarigabo’ysinadivaungahisobotberadi.
Ichkinazoratxizmatiijroorganibo’lib,viloyatbyudjetihisobidanmoliyalashtiriladi,ijroorganlaridaichkidavlatmoliyaviynazoratiniamalgaoshiradi,viloyatbyudjetihisobidanmoliyalashtiriladivategishliijroorganlarituman(viloyatahamiyatgaegashahar)byudjetihisobidanmoliyalashtiradi.
Davlatmoliyaviynazorati’rintsi’lari
Davlatmoliyaviynazorati’rintsi’larigaquyidagilarkiradi:
1)mustaqillik’rintsi’i–davlatmoliyaviynazoratiorganlaribog’liqbo’lmaydi,aralashishgayo’lqo’yilmaydi;
2)ob’ektivlik’rintsi’i–O’zbekistonRes’ublikasimoskelishiniqat’iynazoratiniamalgaoshiradi,davlatmoliyaviynazoratistandartlariasosida,tomonlarningo’zaronizolaridantashqari;
3)ishonchlilik’rintsi’i-nazoratob’ektinibuxgalteriyahisobi,bankvaboshqahujjatlarasosidanazoratnatijalarinitasdiqlash;
4)shaffoflik’rintsi’i–davlatmoliyaviynazoratorganlariO’zbekistonRes’ublikasi’rezideni,O’zbekistonRes’ublikasiHukumati,joylardagi mahalliy hokimiyat organlari, davlat organlariningrahbarlari,jamoatchilikka hisobdor, nazoratnatijalarini ifodaetishninganiqligi;
5)kom’etentlik’rintsi’i–davlatmoliyaviynazoratorganlariningxodimlarinazoratqilishniamalgaoshirishbo’yichazaruriykasbiybilimvamahoratiyig’indisi;
6)oshkoralik’rintsi’i–davlatmoliyaviynazoratinatijalarinimaxfiyligi,xizmat,tijoratyokiboshqashukabiqonunbilansirsaqlanadiganaxborotlarnihisobgaolganholdacho’etish.
Davlatmoliyaviynazoratigayagonatalablardavlatmoliyaviynazoratistandartlaritomonidanbelgilanadi.
Davlatmoliyaviynazoratiquyidagiturlargabo’linadi:
1)moskelishiningnazorati-O’zbekistonRes’ublikasibyudjetvashukabiqonunchiligininazoratob’ektlarifaoliyatigamoskeluvchanliginibaholash;
2)moliyaviyhisobotlarnazorati–nazoratob’ektlariningmoliyaviyhisobotini o’z vaqtida tuzilishi va taqdim etilishini hamdaasoslanganligini,ishonchliliginibaholash;
3)samaradorliknazorati–baholash,shujumladan,moliyaviyhisobotlarvaungamoskelishningnazorati,davlataktivlarinihamdakafilligini,davlatvadavlattomonidankafolatlanganqarzlarni,grantlardan foydalanish bilan bog’liq davlat xizmatlariningko’rsatilishi,davlatvabyudjetdasturirealizatsiyasi,ularningstrategikrejasidako’zdatutilgan,davlatorganlarierishganto’g’rivayakuniynatijalarhamdadavlatorganlarivasub’ektlarfaoliyatigata’sirko’rsatuvchikom’leksvaob’ektivtahlilvadavlatboshqaruviayrimolingantarmoq(soha)yokiijtimoiysoha,iqtisodiyotningrivojlanishidavlatsektorisub’ektlarigata’siriko’ribchiqiladi.
Davlatmoliyaviynazoratiturlari
Davlatmoliyaviynazoratiorganlario’ziningvakolatidoirasidaquyidaginazoratturlariniamalgaoshiradi:
1)kom’leksnazorat–aniqdavrbo’yichahammamasalalarbo’yichanazoratob’ektlarinitekshirishvafaoliyatinibaholash;
2)tematiknazorat–aniqdavrbo’yichaayrimmasalalarbo’yichanazoratob’ektlarinitekshirishvafaoliyatinibaholash;
3)muqobilnazorat–uchinchishaxsnazorati,tekshirilayotgansavoldoirasidaasosiynazoratob’ektibilanbog’liqfaqato’zaromunosabatlarsavollariqarabchiqiladi;
4)qo’shmanazorat–davlatmoliyaviynazoratiorganlariboshqadavlatorganlaribilanhamkorlikdao’tkazadigannazorat.

3.