Namangan muxandislik texnologiya instituti

8. Iqtisodiy tahlilda balans usuli


Balans usuli o’zaro bog’liq va tenglangan iqtisodiy ko’rsatkichlarning ikki guruhi ‘ro­‘ortsiyalari, nisbatini aks ettirish uchun xizmat qiladi. Bu usul buxgalterlik hisobi va rejalashtirish amaliyotida keng tarqalgan. Lekin u ITda ham muayyan ahamiyat kasb etadi, xususan bilan korxonaning mehnat, moliyaviy resurs, xom ashyo, yonilg’i, material, asosiy ishlab chiqarish vositalari va boshqalar bilan tahminlanganligini tahlilida keng foydalaniladi. Misol uchun, korxonaning mehnat resurslari bilan tahminlanganligi aniqlash maqsadida, mehnat resurslari bo’yicha balans tuziladi. Unda, bir tomondan, mehnat resurslariga bo’lgan ehtiyoj, boshqa tomondan — ularning haqiqatdagi mavjudligi ko’rsatiladi. Mehnat resurslaridan foydalanish tahlilida ish vaqtining ehtimoliy fondi haqiqatdagi ishlangan soatlar miqdori bilan taqqoslanadi. CHorva hayvonlarning ozuqa bilan tahminlanganligini aniqlash uchun ozuqa balansi ishlab chiqiladi, Unda, bir tomondan, oziqaga bo’lgan rejaviy ehtiyoj ko’rsatilsa, boshqa tomondan — uning haqiqatda mavjudligi ko’rsatiladi. Korxonaning to’lov qobiliyatini aniqlash uchun to’lov balansi tuziladi, unda to’lov mablag’lari va to’lov majburiyatlari o’zaro taqqoslanadi.
Qo’shimcha vositalar sifatida IT da balans metodi natijaviy ko’rsatkichlar kattaliklari o’sishiga turli omillarning tahsiri aniqlash to’g’riligini tekshirish uchun foydalaniladi. Determinatsiyalashgan tahlilda alohida omillarning tahsir kattaliklari algebraik summasi natijaviy ko’rsatkichning umumiy o’sish kattaligiga mos kelishi lozim.
Balans usuli additiv omilli model tuzishda foydalanilishi mumkin. Misol uchun, tovar balansi Ta = T_yb + T_k - T_yo
18-jadval
Tovar aylanish hajmi tahlili