Namangan muhandislik-texnologiya instituti "sichtei" kafedrasi "hozirgi zamon raqobat nazariyasi"

5-rasm. Narx davlat tomonidan nazorat qilinganda elastik bo’lmagan talabdagi yo’qotishlar. 
Endi faraz qilaylik davlat tomonidan minimal narx 
P
o’rnatildi deylik (P
mm
> p, p - muvozanat narx), ya’ni davlat narxni 
muvozanat narxidan yuqori qilib belgilanadi (6-rasm). 
Rasmdan ko’rish mumkinki ishlab chiqaruvchilar narx oshganda 
Q
nisbatan ko’proq 
Q
mahsulotni ishlab 
chiqarishga harakat qiladi. Iste’molchilar kamroq 
(Q 
o’rniga Q miqdorda) mahsulot sotib olishga harakat qiladi. 
6-
rasm. Narx muvozanat narxidan yuqori belgilangandagi ishlab chiqaruvchilar va 
iste’ molchilarning yo’ qotishlari. 
P
Agar biz ishlab chiqaruvchilar bozorda qancha mahsulot sotilsa Shuncha mahsulot ishlab chiqaradi, deb faraz qilsak, 
bozorga ishlab chiqarilgan mahsulot miqdori 
Q
2
ga teng bo’ladi va bu yerda ham ishlab chiqaruvchilar va iste’molchilar 
ortiqchaligi yo’qotiladi. Bu yerda 
A
to’rtburchakning yuzi ishlab chiqaruvchilarning olgan qo’shimcha ortiqchaligini ifodalaydi. 
Lekin, minimal (P^
n
) narxda mahsulotni hajmi 
Q
e
miqdordan 
Q
2
ga qisqargani uchun ishlab chiqaruvchi ortiqchaligining bir 
qismi yo’qotiladi. Natijada ishlab chiqaruvchi ortiqchaligining o’zgargan qismi quyidagiga teng: 
А
и/ч. 
= 
A 
— 
C
. 
(4) 
Iste’molchilar minimal (P^
n
) narxda har bir mahsulot uchun muvozanat narxdan yuqori narx to’laydi va natijada 
ularning iste’mol ortiqchaligiga rasmdagi 
A 
to’rtburchak yuziga teng bo’lgan miqdorda kamayadi. Narx oshganligi munosabati 
bilan ba’zi bir iste’molchilar ushbu bozordan chiqib ketadi va tovarni sotib ololmaydilar va bunga mos bo’lgan ortiqchalikni 
yo’qotadi. Bu yo’qotish rasmda 
V 
uchburchak bilan ifodalangan. Demak, iste’molchilarning ortiqchaligining umumiy o’zgarishi 
quyidagini tashkil qiladi: 
А
ист. 
= 
—A—B
. 
(5) 
Ko’rinib turibdiki, bunday siyosat iste’molchilarning turmush darajasini tushurib yuboradi. 
(4)- va (5)- ifodalarni qo’shib umumiy ortiqchalikdagi o’zgarishni aniqlaymiz: 
А = А