Namangan Muhandislik texnologiya instituti “Sanoat ishlab chiqarishni tashkil etish va iqtisodiyoti” kafedrasi

Fayol boshqarilishi zarur bo‘lgan xo‘jalik yurituvchi subyekt faoliyatini quyidagi 6 ta sohaga ajratadi:

T.r	Xo‘jalik yurituvchi subyekt faoliyati sohalari	Mohiyati
1.	Texnik	Texnologik va texnik yo‘nalishda
2.	Tijorat	Xarid qilish, sotish va ayirboshlash
3.	Moliyaviy	Kapital izlash va undan samarali foydalanish
4.	Himoya	Shaxs va mulkni himoyalash
5.	Buxgalteriya	Inventarizatsiya, balans, xarajatlar, statistika va aktivlar hisobi
6.	Ma’muriy	Faqat shaxsiy tarkibga tegishli, materiallar va mexanizmlarga hech qanday aloqasi yo‘q

Xo‘jalik yurituvchi subyektni boshqarish borasidagi Fayol tomonidan e’tirof etilgan zaruriy tamoyillar quyidagilardir

T.r	Mezon	Mohiyati
1.	Hokimiyat javobgarlikdan ajralmasdir	Buyruq va farmoyishlar berayotgan shaxslar, o‘z buyruq va farmoyishlarining oqibatlari uchun javobgardirlar.
2.	Ixtisoslashgan mehnat taqsimoti	Mehnatning barcha turlari uchun ham mehnat taqsimoti amal qilishi kerak. Bu barcha sharoitlar bir xilda bo‘lgan xolatda ko‘p va sifatli ishlab chiqarishga imkon beradi.
3.	Farmoyishning yagonaligi	Ishchi bitta boshliqdan farmoyish olishi kerak.
4.	Intizom	Intizom samaradorlikni oshirishga qaratilgan kelishuvlarni hurmat qilish, mansublik, tirishqoqlik. Intizom rahbarlar va oddiy xodimlar uchun ham majburiydir.
5.	Yagona rahbarlik	Har bir ishda qo‘yilgan maqsadga erishish uchun javobgar bo‘ladigan bitta shaxs kerak. Faqat tavsiyalar ishlab chiqish jamoaviy bo‘lishi mumkin.
6.	Yakka hohishning umumiy manfaatlarga bo‘ysunishi	Xodim yoki xodimlar guruhining manfaatlari ishning manfaatidan ustun bo‘lishi mumkin emas. Agar jamoa ichida tarqoqlik sezilsa, u holda yagona qaror qabul qilinishini ta’minlash kerak.

7.	Mukofotlash	Fayol mukofot adolatli bo‘lishi va xodim hamda ish beruvchini qanoatlantirishi lozim deb hisoblaydi.
8.	Markazlashuv	Samarali ishlab chiqarish mehnat taqsimoti va markazlashgan boshqaruvning uyg‘unlashuvi orqali ta’minlanadi. Markazlashuv darajasi xo‘jalik yurituvchi subyektning hajmi va faoliyatining o‘ziga xos xususiyatlariga bog‘liq holda turlicha bo‘lishi mumkin.
9.	Ierarxiya	Har bir xo‘jalik yurituvchi subyektda aniq belgilangan yuqori toifadan pastga qarab “boshliqlar zanjiri” amal qilishi lozim. Uni besabab buzish kerak emas. Agar u zarar keltirsa, u holda uni qisqartirish maqsadga muvofiqdir.
10.	Tartib	Hamma narsaning o‘z joyi belgilangan bo‘lishi va hamma narsa o‘z joyida turishi lozim. Boshqacha qilib aytganda, maqsadga erishish jarayonida kuchlar aniq qo‘yib chiqilishi va ularning o‘zaro harakatlari aniq bo‘lishi ko‘zda tutiladi.

11.	Adolat	Oddiy xodimlarning ishga nisbatan sadoqati va qobiliyati rahbariyat tomonidan ochiq va adolatli munosabat bilan qarshi olinishi lozim.
12.	Xodimning barqarorligi	Kadrlar qo‘nimsizligi odatda, xo‘jalik yurituvchi subyekt faoliyatining yetarlicha samarali emasligidan dalolat beradi. Samarali faoliyat yuritayotgan xo‘jalik yurituvchi subyektlarda odatda, personal tarkibi barqaror bo‘ladi.
13.	Tashabbus	Tashabbus xo‘jalik yurituvchi subyekt faoliyatida xodimning imkoniyatlarini yanada to‘laroq ro‘yobga chiqarishga ko‘maklashadi.
14.	Korporativlik	Fayol xo‘jalik yurituvchi subyektni boshqarishda “bo‘lib ol va hukmronlik qil” degan tamoyilga mahkam yopishib olishni maslahat bermaydi. U xo‘jalik yurituvchi subyekt faoliyatida yagona maqsadga erishishda jamoa intilishlarini ta’minlaydigan jamoa tamoyili maqsadga muvofiqdir deb hisoblaydi.