|
Jilvirlash.
Jilvirlash tashki tsilindrik sirtlarni pardozlashning asosiy usuli
bulib xisoblanadi.
Zagotovkalarning ko’yma va shtampovkalarini olishning xozirgi zamonaviy
usullari zagotovkaning o’lchamlarini va shakllarini tayyor detal o’lchamlari va
shakllariga yakin olish imkonini ko’yim katlami yupqa bo’lgan-ligidan beradi.
Bunday zagotovkalarda mexanik ishlov berish uchun koldi-rilgan, ko’pincha, tigli
asboblarda ishlov berib o’tirmasdan, zagotovkaga jilvirlash orkali yakuniy ishlov
berish va shu usulda detalning yakuniy anik, o’lchami va kerakli sirt g’adir-
budirligiga erishish mumkin.
Tashki tsilindrik sirtlarni jilvirlashning kuyidagi ko’rinishlari mavjud:
a) dag’al jilvirlash;
b) anik, jilvirlash;
v) yupka jilvirlash.
Dag’al jilvirlash tig’li asboblarda dastlabki ishlov berishning o’rniga
qo’llaniladi.
Anik, jilvirlash eng ko’p tarqalgan bo’lib, yuqori sinf aniqigiga va kam
g’adir-budirlikka ega bo’lgan sirtlarni jilvirlashda qo’llaniladi.
Yupqa jilvirlash eng yuqori sinf aniqigiga va eng kam g’adir-budirlikka ega
bo’lgan sirt hosil qilishda qo’llaniladi.
Yupqa jilvirlash yumshok, mayda donali jilvir toshlarning katta aylanma
tezliklarida (40 m/sek dan yuqori) va ishlov beriladigan detalning kichik aylanma
tezligida (10 m/min gacha) va kichik kesish chuqurligida (5 mkm gacha) olib
boriladi; jilvirlashda ishlov beriladigan detalni kuchli sovutib turiladi.
Tashqi tsilindrik va konussimon sirtlarni jilvirlash dumaloq jilvirlash
dastgohlarida amalga oshiriladi, bunda zagotovka dastgohning markazlariga,
tsangasiga, patronga yoki maxsus moslamaga o’rnatilishi mum-kin.
Dumaloq jilvirlashning ikkita usuli mavjud:
a) buylama surishda jilvirlash;
b) kundalang surishda jilvirlash.
Jilvirlash usullari 10.4 va 10.5-rasmlarda ko’rsatilgan.
Birinchi usulning mohiyati shundan iboratki, jilvirlash jarayonida ishlov
beriladigan detal (10.4-rasm, a) uzlukli ravishda ikkala tomonga bo’ylama
xarakatlanadi; jilvirtosh doirasining ko’ndalang surilishi har bir bo’ylama
xarakat (yurish) yakunida amalga oshiriladi. Dastlabki jilvir-lashda bo’ylama
surishning qiymati detalning bir marta aylanishiga jilvirtosh doirasi
balandligining 0,5 – 0,8 kismiga teng bo’ladi; yakuniy ishlov berishda esa uning
0,2 – 0,5 kismiga teng bo’ladi; kesish chuqurligi har bir o’tishda 0,005–0,02 mm
bo’ladi. Vallarni jilvirlash uchun bu usul keng tarqalgan va qulaydir.
74
Ikkinchi usul – kundalang surish (
S
ko’n
) orqali jilvirlash usulidir (10.4-
rasm, b). Bu usulda detalning jilvirlanadigan sirtining uzunligi bo’yicha birdaniga
keng jilvirtosh doirasi yordamida jilvirlanadi. Jil-virtoshga detalning markaziy
chizig’i yo’nalishida ko’ndalang so’rish o’zatila-di. Jilvirtosh doirasining
balandligi detalning jilvirlanadigan sirti-dan biroz katta olinadi. Bu usul eng
unumli hisoblanadi, ommaviy va yirik seriyali ishlab chiqarishda keng qo’llaniladi.
Bu usul detalda tegishli shakldagi sirtni shakldor jilvirtosh doirasidan foydalanib,
hosil qilishga imkon beradi. Pog’onali valning kalta kismi va unga tutash sirtini
jilvirlash zarur bo’lsa, buraluvchi babkali jilvirlash dastghi qo’llaniladi (10.4-
rasm, v).
Markazsiz jilvirlashda detal (2) mahkamlanmaydi, ikkita jilvirtosh doirasi
o’rtasida erkin holatda joylashtiriladi (10.5-rasm, a). Jilvirtosh doirasining katta
diametri (1) jilvirlovchi doyra bo’lib xizmat qiladi, kichik diametrli (3) jilvirtosh
doirasi yetaklovchi bo’lib hisoblanadi, u detalni aylantiradi va ko’ndalang suradi.
Jilvirtosh doirasi 30 – 35 m/s aylanma tezlikda aylanadi, yetaklovchi
jilvirtosh doirasi 20 – 30 ming m/min tezlikka ega. Ishlov beriladigan detal
pichok ko’rinishidagi tayanch yordamida kiya holatda turadi. Yetaklovchi
jilvirtosh doirasi tomonga pichoqda qiyalik bo’lganligi sababli detal shu
jilvirtoshga siqiladi.
Tayanch ishlov beriladigan detal markazini jilvirtosh doiralarining markaziy
o’qlaridan yukorida (detal diametri yarmigacha, lekin 15 mm dan yuqori
bo’lmasligi kerak) joylashtiradigan qilib o’rnatiladi.
Markaziy jilvirlash 2 xil usulda amalga oshirilishi mumkin. Kaysi bir usulni
tanlash ishlov beriladigan detalning shakliga bog’liq.
1-usul – bo’ylama surish (10.5-rasm, a, b)
2-usul – kundalang surish (10.5-rasm, v)
Bo’ylama surishli jilvirlash usuli vallarni, vtulkalarni, porshenь
barmoqlarini, porshenlarni va boshqa tsilindrik shakldagi (burtiqsiz) detallarni
jilvirlash uchun ko’llaniladi; jilvirlanadigan detal dastgoh-ning bir tomonidan
kiradi va ikkinchi tomonidan jilvirlanib chiqadi. Bu harakatni amalga oshirish
uchun yetaklovchi jilvirtosh doirasi jilvir-lovchi jilvirtosh doirasi o’qiga nisbatan
a – 1 – 5° burchak ostida qiya kilib o’rnatiladi.
Etaklovchi jilvirtosh doirasining qiyalik burchagini o’zgartirish orqali surish
qiymatini o’zgartirish mumkin; burchak kancha katta bo’lsa, surish kiymati ham
shuncha katta bo’ladi va o’z navbatida jilvirlangan sirt g’adir budirligi ham
shuncha katta bo’ladi.
Ko’ndalang surishli jilvirlash usulini yetaklovchi jilvirtosh doira-sini
jilvirlovchi jilvirtosh doirasining yo’nalishi bo’yicha ko’ndalang surish orqali
amalga oshiriladi. Avval detal yukorisidan yoki yonidan tayanchgacha o’rnatiladi.
Detalning kerakli o’lchami hosil qilingandan so’ng jilvirlash tugatiladi, yetaklovchi
doyra orkaga suriladi, jilvirlangan detal olinadi va navbatdagi jilvirlanadigan
detal o’rnatiladi.
Bu usulda yetaklovchi va jilvirlovchi jilvirtosh doiralarining o’qlari parallel
joylashgan bo’ladi. Yetaklovchi jilvirtosh doirasi surili-shining kiymati detalning
bir marta aylanishiga 0,003 mm dan 0,01 mm gacha qabul qilinadi.
75
Ko’ndalang surishli jilvirlash usuli, asosan burtiq yoki konussimon shaklga
ega bo’lgan detallarni jilvirlashda qo’llaniladi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
