Namangan muhandislik-qurilish

Akkumulyatorlar batareyasiga xizmat ko‟rsatish va ularda uchraydigan 
nuqsonlar. 
Dvigatelni ishga tushirishda startyorni ko‟pi bilan to‟rt marta ulash kerak, 
lekin ulash vaqti 10 sek dan oshmasligi lozim. Har gal ulashdan so‟ng 1 min gacha 
tanaffus qilgan ma‟qul. 
Dvigatel to‟xtagach, batareyani massa uchirgichi yordamida massadan (ya‟ni 
mashina korpusidan) uzib qo‟yish kerak. Agar uchirgich bo‟lmasa, unda sim 
batareyaning manfiy qismasidan uzib qo‟yiladi. 
Batareyani zarb, siltanish va silkitishlardan saqlash lozim, qisqa tutashishga 
sabab bo‟luvchi metall predmetlarni uning ustiga qo‟yish mumkin emas. qattiq 

---

27 
sovuqda mashinadagi batareya qo‟yiladigan uya kigiz bilan issiq qilinadi; uzoq turib 
qolganda esa batareyani olib, xonada saqlanadi. 
Batareya sirtiga tokilgan elektrolit novshadil spirti yoki kalьtsinatsiyalangan 
sodaning suvdagi 10% li eritmasi shimdirilgan latta bilan artiladi. 
Kundalik texnikaviy xizmat ko‟rsatishdabatareya sirtidagi chang va iflos 
tozalanadi, zarur bo‟lsa, ularning qismlari mayda qumli jilvir qog‟oz bilan yoki egov 
bilan tozalanadi, chiqish bilan unga mahkamlangan qisma orasidagi tirqishlarga 
texnikaviy vazelin yoki solidol surkaladi, uyadagi batareyalarning mahkamlash 
joylari bo‟lib mahkamlanadi. Tiqinlardagi shamollatish kanallari tayoqcha bilan 
tozalanadi. 
Servis xizmat ko‟rsatishda (dvigatel 60 soat ishlagach) elektrolit sathi 
tekshiriladi. Sath plastinalardan 10-15 mm yuqori bo‟lishi kerak. Agar u 
plastinalardan past bo‟lsa, unda kamiga distillangan suv quyiladi. Faqat 
akkumulyatordan 
bo‟shatib 
olingan 
elektrolit 
bo‟lsagina 
qo‟shiladi. 
Akkumulyatorlardagi elektrolit sathi uchi konus shaklidagi millimetrlarga bo‟lingan 
maxsus shisha naycha bilan o‟lchanadi. Naycha saqlash to‟siqchasiga taqalguncha 
akkumulyatorga tushiriladi, yuqorigi teshigi bosh barmoq bilan berkitiladi, so‟ng 
chiqarib olinadi va bo‟limlarga qarab sath o‟lchanadi. Distillangan suvni dvigatelni 
ishga tushirish oldidan (zaryadlash jarayonida elektrolit bilan aralashishi uchun) 
qo‟yish kerak. 
Servis xizmat ko‟rsatishda (dvigatel 240 soat ishlagach) batareyaning 
zaryadlanganligini akkumulyator densimetri yoki kuchlanish vilkasi yordamida 
tekshiriladi. Elektrolit zichligi aniqlanadi (har bir akkumulyatorda alohida). qishda 
zichlik ko‟pi bilan 0,04 (akkumulyatorning 25% zaryadsizlanishiga mos keladi) va 
yozda 0,08 (50% zaryadsizlanishi) kamayishiga yo‟l qo‟yiladi. Akkumulyatordan 
birida elektrolit zichligi kamayganda ham batareyani zaryadlash lozim. 
Kuchlanish vilkasi (2-rasm, b) voltmetr, rezistor, ikkita kontakt va dastadan 
tuzilgan. Voltmetr shkalasi 0,1vgacha aniqlikda graduslarga bo‟lib chiqilgan. 
Tekshirganda vilkani akkumulyator chiqishlarida ko‟pi bilan 5sek ushlab 
turish kerak, chunki bunda vilkaning qarshiligi (0,02 Om) tufayli akkumulyator 
zaryadsizlanib qolishi mumkin. Voltmetr qishda kamida 1,6V va yozda kamida 1,5V 
ni ko‟rsatishi lozim. Bunda ayrim akkumulyatorlar ko‟rsatishlaridagi farqi 0,2 dan 
oshmasligi kerak. Agar akkumulyatorlar qismalaridagi kuchlanish belgilangan 
qiymatdan bo‟lsa, unda batareyani mashinadan olib, zaryadlashga jo‟natish kerak. 
Agar ikkita batareya bo‟lib, ulardan biri zaryadsizlangan bo‟lsa, u holda ikkalasi 
zaryadlanadi. 
Odatda, batareyalarning zaryadlanganini har kuni asboblar shchitchasiga 
o‟rnatilgan ampermetr yordamida tekshiriladi. Agar dvigatelni ishga tushirib, yuqori 
tezliklarda 20-30 min ishlatilsa, unda ampermetr strelkasi ma‟lum miqdordagi 
zaryad tokini ko‟rsatgan holda 

20A tomonga og‟adi. Agar belgilangan vaqt 
o‟tgach, strelka nolga qaytsa, unda bu batareya normal zaryadlangan hisoblanadi. 
Agar batareya kuchli zaryadlangan bo‟lsa strelka 

20A tomonga uzoq vaqt og‟ib 
turadi. 

---

28 
Qo‟rg‟oshin-kislotali akkumulyatorlar batareyasining xarakterli nuqsonlariga 
akkumulyatorning o‟z-o‟zidan tez zaryadsizlanishi, ish plastinalarining sulьfatlanishi 
va buzilishi, baklarning yorilishi kiradi. 
O‟z-o‟zidan 
zaryadsizlanish 
sutka 
davomida 
batareyaning 
to‟la 
zaryadsizlanishiga olib kelishi mumkin. Har bir batareyada sodir bo‟ladigan o‟z-
o‟zidan normal zaryadsizlanish sutkada uning sig‟imining 1% dan oshmaydi. O‟z-
o‟zidan zaryadsizlanish sabablari: akkumlyatordagi qutbli shtirlarning iflos yoki 
tokilgan elektrolit orqali tutashishi, turli ishorali plastinalarning buzilgan separatorlar 
orqali tutashishi, elektrolitning ifloslanishi. Iflos yoki tokilgan elektrolitni tezda 
tozalab olish kerak. Agar shundan so‟ng ham o‟z-o‟zidan zaryadsizlanish davom 
etsa, unda batareyani remontga jo‟natish kerak, chunki separatorlar buzilgan bo‟lishi 
mumkin. 
Akkumulyatorlar ishlashi jarayonida plastinalar normal sulfatlanishi lozim, 
buning natijasida ular oq rangdagi kristall kukuni bilan qoplanadi. CHuqur 
sulfatlanganda batareya sig‟imi tezda kichrayadi, chunki kristall kukni plastinalar 
yuzasini 
elektrolitdan 
himoyalaydi. 
Bunda 
elektrolit 
sathi 
pasayganda 
akkumulyatordan foydalanilganligi, zaryadsizlangan batareya uzoq saqlanganligi, 
elektrolit zichligi oshganligi, batareya sig‟imiga nisbatan 50% dan ortiq 
zaryadsizlanganligi sabab bo‟lishi mumkin. CHuqur sulfatlangan akkumulyatorlar 
batareyasi, plastinalar remont qilinmaydi. 
Ishchi plastinalar oksidlanishi tufayli yemiriladi, natijada aktiv massa 
kamayadi. Bu hol elektrolit sathi pasayganda va ifloslanganda sodir bo‟ladi. Ayniqsa 
aktiv massa qisqa tutashish vaqtida keskin kamayadi. 
Batareya baklardagi yoriqlar maxsus mastikalar surkab berkitiladi. 
Elektrolit quyilgan qo‟rg‟oshin-kislotali akkumulyator batareyasini bir yil 
saqlash mumkin. Batareyalarni saqlashga quyish oldidan iflosliklardan tozalanadi va 
ko‟zdan kechiriladi. Mastika qolgan joylari kavsharlagich bilan qizdirib eritiladi va 
yog‟och kurakcha bilan tekislanadi. Tashqari metall qismlariga texnikaviy vazelin 
surkaladi. So‟ng elektrolit sathi tekshiriladi va batareyalar zaryadlashga qo‟yiladi. 
Keskin iqlimli rayonlarda batareyalarni saqlashga qo‟yilayotgandagi zichlik 1,29 
(foydalanishda qabul qilingan 1,31 zichlik o‟rniga) bo‟lishi kerak. 
Batareyalar shamollatiladigan quruq xonada stellajlarda, 0 dan - 25

S 
temperaturada saqlanishi lozim, chunki past temperaturalarda ishchi plastinkalarning 
o‟z-o‟zidan zaryadsizlanish, sulьfatlanish va zanglash jarayoni sekinroq kechadi. 
Batareyalarni saqlashda elektrolit sathi va zichligi har oyda tekshirib turiladi. Uning 
zichligi normal zichlikka nisbatan 0,03 dan ko‟proq kamaysa, batareya zaryadlashga 
qo‟yiladi.