|
Eritmalar konsentratsiyasini ifodalash usullari. Eritmalar erituvchining xarakteriga qarab
suvli va suvsiz eritmalarga bo’linadi. Suvsiz eritmalarga spirt, atseton, benzol, xlorofor kabilarga
o’xshash organik erituvchilardagi moddalarning eritmasi kiradi. Ko’pgina tuzlar, kislotalar, ishqor-
larning eritmalari suvli qilib tayyorlanadi. Har bir eritma erigan moddaning konsentratsiyasi bilan,
ya’ni eritmaning ma’lum miqdoridagi erigan moddaning miqdori bilan xarakterlanadi. Eritmaning
protsent konsentratsiyasi 100 g eritmadagi moddaning grammlar miqdori bilan belgilanadi. Masa-
lan, 5% li eritma 100 g eritmada 5 g moddaga, ya’ni 5 g moddaga va 100 – 5 = 95 g erituvchiga ega
bo’ladi va hakozo.
Berilgan molyar konsentratsiyali 1 l eritmada ushbu moddaning grammlar miqdorini topish
uchun mol massasini, ya’ni 1 molning massasini bilish zarur. Grammlarda ifodalangan moddaning
mol massasi son jihatdan ushbu moddaning molekulyar massasiga teng bo’ladi. Masalan, NaCl
tuzining 1 M (molyarli) eritmasini tayyorlash uchun 1 l suvda 1 mol yoki 58,45 g NaCl tuzini eritish
kerak.
Normal konsentratsiya (normallik 1 l eritmadagi erigan moddaning ekvivalentlar soni bilan
ifodalanadi). Normal konsentratsiyali eritmalar tayyorlash uchun ekvivalent tushunchasini bilish
lozim.
Elementning 1 mol vodorod bilan birika oladigan yoki uni kimyoviy raeksiyalarda o’rnini
oladigan miqdori ekvivalent deyiladi. Masalan, HCl birikmadagi xlorning ekvivalenti 1 ga (1 molga)
teng, H
2
S birikmada oltingugurt ekvivalenti 1/2 molga teng bo’ladi. Reaksiya uchun 32 Zn ekviva-
lenti
Zn + 2HCl
ZnCl
2
+ H
2
1/2 molga teng bo’ladi.
Murakkab modda ekvivalenti – bu ushbu reaksiyada 1 mol vodorodga to’g’ri keladigan
(ekvivalenti bo’ladigan) uning shunday miqdoridir. Masalan, reaksiya uchun
Zn + H
2
SO
4
ZnSO
4
+ H
2
1 mol H
2
SO
4
2 ta vodorod atomiga to’g’ri keladi. Demak, H
2
SO
4
ning ekvivalenti 1/2 molga
teng. Element yoki birikmaning bitta ekvivalent massasi uning ekvivalent massasi deb ataladi.
Ekvivalent (binobarin, ekvivalent massa ham) ushbu birikma uchun doimiy miqdor emas, bu
birikma kirishadigan reaksiyaga bog’liq.
Har xil birikmalar uchun ekvivalent massasini hisoblashni tekshiramiz. Kislotaning ekviva-
lent massasi kislotaning negizligiga bo’lingan, uning molli massasiga teng. Biroq to’la almashuv
yoki to’la neytrallash reaksiyalar uchun ekvivalent massa shunday hisoblanadi. Masalan,
H
2
SO
4
+ 2NaOH = Na
2
SO
4
+ 2H
2
O
Reaksiya uchun sulfat kislotaning ekvivalent massasi
49
2
:
98
4
2
SO
H
E
, chunki
reaksiyada 2 vodorod atomi ishtirok etadi.
To’la bo’lmagan neytrallash va almashinuv raeksiyalar uchun bu moddalarning ekvivalenti
reaksiyaning borishiga bog’liq. Masalan, reaksiyada
H
2
SO
4
+ NaOH = NaHSO
4
+ H
2
O
Sulfat kislotaning har bir molekulasidan faqat bitta vodorod atomi reaksiyada ishtirok eta-
yapti, shunga ko’ra ushbu reaksiya uchun sulfat kislotaning ekvivalent massasi
98
1
:
98
4
2
SO
H
E
g.
Asosning ekvivalent massasi metallning valentligiga bo’lingan uning molli massasiiga teng.
Masalan, gidroksidninng ekvivalent massasi
37
2
:
74
2
)
(
OH
Ca
E
g, natriy gidroksidning ekviva-
lent massasi esa E
NaOH
=
40 : 1 = 40 g.
Faqat to’la neytrallash reaksiyalari uchun ekvivalent massa shunday hisoblanadi. To’la
bo’lmagan neytrallash reaksiyalari uchun ekvivalent massaning qiymati boshqacha bo’ladi. Masa-
lan, reaksiya uchun
Mg(OH)
2
+
HCl = MgOHCl + H
2
O
58
1
:
58
2
)
(
OH
Mg
E
g, chunki reaksiyada faqat bitta OH guruh ishtirok etadi.
«Umumiy va noorganik kimyo» fanidan ma’ruzalar matnlari.
42
Tuzning ekvivalent massasi metallning barcha atomlar valentligining yig’indisiga bo’lingan
molli massasiga teng (ya’ni, molekuladagi metall atomlari sonining valentligiga ko’paytmasi). Ma-
salan, natriy sulfatning ekvivalent massasi
71
)
2
1
(
:
142
4
2
SO
Na
E
, alyuminiy sulfatning ekviva-
lent massasi
57
)
2
3
(
:
342
3
4
2
)
(
SO
Al
E
.
Biroq agar tuz to’la bo’lmagan almashinuv reaksiyada ishtirok etsa, reaksiyada ishtirok etu-
vchi metall atomlari soni hisobga olinadi.
NaCl
NO
Co
Na
K
NO
Co
Na
KCl
2
2
6
2
2
6
2
3
6
2
3
NO
Co
Na
tuzning ekvivalent massasini hisoblash uchun bu tuzning molekulyar massasi 2 ga
bo’linadi, chunki reaksiyada faqat 2 ta natriy atomi ishtirok etadi.
Normal konsentratsiya N xarfi bilan belgilanadi (hisobli formulalarda) yoki «H» xarfi ushbu
eritmaning konsentratsiyasi belgilaydi.
Konsentratsiyasi titr bilan, ya’ni 1 ml eritmada erigan moddaniig gramm miqdori bilan
ifodalangan eritmalar titrlangan deb ataladi. Nihoyatda ko’p analitik laboratoriyalarda eritmaning
titri to’g’ridan to’g’ri aniqlanadigan moddada hisoblanadi. Bunda eritmaning titri aniqlanadigan
moddaning qanday grammalar miqdoriga ushbu eritmaning 1 ml to’g’ri kelishini ko’rsatadi.
Do'stlaringiz bilan baham: | 
