Namangan muhandislik-qurilish instituti

Kompleks  birikmalarning  turlari.  Kompleks  birikmalar  kation  kompleks  birikmalar  va 

anion kompleks birikmalarga bo’linadi. Kompleks birikmadagi ligandlar turiga qarab ham bir necha 

turdagi kompleks birikmaga ajratish mumkin: 

1. Ammiakatlar va aminatlar: [Cu(NH

3

)

4

]SO

4

 

2. Gidratlar va akvokomplekslar: [Cu(H

2

O)

4

]SO

4

,[Co(H

2

O)

6

]SO

4

 

3. Atsidokomplekslar: K

4

[Fe(CN)

6

], K

3

[Fe(CN)

6

], K

2

[Pt(NO

2

)

4

Br

2

] 

4. Poligalogenidlar: K[JJ

2

], K[JSl

4

], K[BrCl

2

]. 

5. Gidridlar:  LiH + BH

3

 = Li [BH

4

] 

 

 

 

KH + AlH

3

 = K [Al H

4

] 

 

 

 

AlH

3

 + 3BH

3

 = Al[BH

4

] 

3

 

Kompleks birikma ligandlari nomi quyidagicha ataladi: «ammiak» - amin, «suv»- akvo, S — 

tio, OH - gidrokso, — O — O — — perokso, Cl— — xloro va hokazo. 

 

Kompleks birikmalar quyidagicha nomlanadi: 

K

4

[Fe(CN)

6

] - kaliy ferrogeksatsianid; 

 

 

K

3

[Fe(CN)

6

] - kaliy ferrigeksatsianid; 

  

  

[Ag(NH

3

)

2

]Br - diaminoargento (I)-bromid; 

 

 

K

2

[CuCl

3

] - kaliy trixlorokuprat; 

 

K

2

[Pt(NO

2

)

2

Cl

2

] - kaliy dixlorodinitroplatinat. 

 

Kompleks birikmalarning barqarorligi. Kompleks birikmalarning barqarorligi uning ichki 

sferasining dissotsilanishiga qarab belgilanadi. Masalan: 

 

 

K

4

[Fe(CN)

6

]  4K

+

 + [Fe(CN)

6

]

4–

 

 

 

 

[Fe(CN)

6

]

4– 

 Fe

2+

 + CN

 –

 

 

   [Fe

2+

] · [CN

–

]

6

 

K

beq.

 = ——————— 

   [[Fe(CN)

6

]

4–

] 

 

 

Kompleks birikmalarning beqarorlik konstantasiga teskari bo’lgan kattalik barqarorlik kon-

stantasi deyiladi va u kompleks birikmaning mustahkamligini ifodalaydi: 

 

K

barq.

 = 1/K

beq.

 

 

---

«Umumiy va noorganik kimyo» fanidan  ma’ruzalar matnlari. 

   68    

Qo’sh  tuzlarni  ham  beqaror  kompleks  ionlari  bo’lgan  kompleks  tuzlarga  kiritish  mumkin. 

Masalan: KAl(SO

4

)

2

 qo’sh tuzni [Al(SO

4

)

2

]

+

 ionga bo’lgan kompleks tuz deb qarash mumkin. 

Bu  ion  beqaror  va  suvli  eritmada  Al

+3

  va  SO

4

-2

  inlariga  to’la  parchalanadi,  shuning  uchun 

suvli eritmada qo’sh tuzlar tarkibiy qismlarga ajraladi. 

 

KAl(SO

4

)

2

  K

+ 

+ Al

+3 

+ 2SO

4

2- 

 

ammo qattiq holatda kompleks birikmalarga o’xshash tuzilgan. 

Kristalogidradlarni ham biz komlaks tuzlar deb hisoblashimiz mumkin, bu yerda suv mole-

kulalari  ligandlardir.  Masalan:  NiCl

2 

·  6H

2

O  kristologidratni  biz  quyidagi  tuzilishdagi 

[Ni(H

2

O)

6

]Cl

2

 kompleks tuz sifatida qarashimiz mumkin. 

Kompleks tuzlar ishtirokidagi ion almashtirish reaksiyalari har qanday boshqa tuzlardagi ka-

bi o’tadi. Masalan: 

 

3FeSO

4

 + 2K

3

[Fe(CN)

6

] = Fe

3

[Fe(CN)

6

]

2 

+ 3K

2

SO

4

 

 

Ba’zan to’liqsiz almashinuv ro’y beradi, natijada qo’sh tuzlar hosil bo’ladi: 

 

Na

3

[Co(NO

2

)

6

] + 2KCl = K

2

Na[Co(NO

2

)

6

] + 2NaCl