ELEKTROLITMAS ERITMALARNING XOSSALARI. ELEKTROLITIK
DISSOTSIALANISH NAZARIYASI
Reja:
1. Osmotik bosim. Vant-Goff qonuni.
2. Eritmalarning bug’ bosimi. Raulning I va II - qonunlari.
3. Elektrolitik dissotsiatsiya.
4. Elektrolitik dissotsiatsiya darajasi. Kuchli va kuchsiz elektrolitlar.
5. Asos, kislota va tuzlarning dissotsiatsiyalanishi.
Muammoli savollar:
1. Osmotik bosimning tabiatda va inson hayotidagi roli qanday?
2. Elektrolit eritmalarining elektrolitmas eritmalariga nisbatan qaynash haroratining yuqori-
ligi va muzlash haroratining pastligiga sabab nima?
3. Suv 0
O
C da qaynashi mumkinmi?
Osmotik bosim. Vant-Goff qonuni. Eritmadagi erigan modda va erituvchi zarrachalarining
tartibsiz harakati tufayli eruvchi modda erituvchining butun hajmi bo’yicha bir tekisda taqsimlanadi.
Agar silindrga qandning konsentrlangan eritmasini quyib, uning ustiga ehtiyotlik bilan suyultirilgan
qand eritmasini solsak, qandning konsentrlangan eritmadan suyultirilgan eritmaga o’tishi, suvning
esa suyultirilgan eritmadan konsentrlangan eritmaga o’tishi yuz beradi. Har bir modda o’zining kon-
sentratsiyasi kam bo’lgan tomonga o’ta boshlaydi. Ana shunday moddalarning o’z-o’zidan
o’tishiga, ya’ni ular konsentratsiyalarining tenglashishiga olib keluvchi jarayon diffuziya deyiladi.
Agar shishi silindrga KMnO
4
ning eritmasini quysak va unga chayqatmasdan turib, suv
qo’shilsa, diffuziya hodisasini kuzatish mumkin. Avval keskin chegara kuzatiladi, lekin sekin-asta
chegara yo’qola boshlaydi; bir necha vaqtdan keyin erigan modda erituvchining butun hajmi
bo’yicha bir tekis taqsimlanadi va butun suyuqlik bir xil rangga kiradi. Bunda erituvchi va eruvchi
moddalar zarrachalari qarama-qarshi yo’nalishda diffuziyalanadi. Bu jarayonni ikki yoqlama diffuzi-
ya deb ataladi.
Agar ikki eritma orasiga erituvchi o’ta oladigan, lekin eruvchi modda o’ta olmaydigan to’siq
parda qo’yilsa, ahvol boshqacha bo’ladi. Bunday pardalar yarimo’tkazgich pardalar deb ataladi.
Ular tabiatda ham uchraydi va sun’iy yo’l bilan ham hosil qilinadi. Masalan, mis ko’porosi eritmasi
shimdirilgan g’ovak sopol silindr kaliygeksatsiano (II)-ferrat eritmasiga tushirilsa, silindr
g’ovaklariga mis geksatsiano (II)-ferrat cho’kib qoladi. Shunday usul bilan ishlangan silindr
yarimo’tkazgich parda xossasiga ega bo’lib qoladi. Silindrga shakar eritmasi solinib, suvga botirilsa,
faqat suv molekulalarining o’tishi hisobiga sopol idishdagi eritmaning hajmi ko’paya boshlaydi,
undagi qandning konsentratsiyasi kamaya boshlaydi. Yarimo’tkazgich orqali bo’ladigan bunday bir
yoqlama diffuziya osmos deb ataladi. Eritmaning ko’tarilishi hisobiga nayda suv ustunining ortiqcha
bosimi vujudga keladi. Bunday gidrostatik bosim eritmaning osmotik bosimi deyiladi. Gidrostatik
bosim ma’lum qiymatga yetganda osmos to’xtaydi va muvozanat hosil bo’ladi.
Osmos hodisasi xayvonlar va o’simliklar organizmi hayotida muhim rol uynaydi. Xujayralar
po’sti suv yaxshi o’ta oladigan, lekin xujayra ichi suyuqligida erigan moddalar deyarli o’ta olmaydi-
gan pardadan iborat.
Turli eritmalarning osmotik bosimini o’lchash natijasida 1886 yilda golland olimi Vant-Goff
elektrolit bo’lmagan moddalarning uncha yuqori bo’lmagan konsentratsiyali eritmalarini osmotik
bosimini konsentratsiya va haroratga bog’-liqligini aniqladi (Vant-Goff qonuni):
«Umumiy va noorganik kimyo» fanidan ma’ruzalar matnlari.
45
P = C · R · T
bu yerda:
P - eritmaning osmotik bosimi;
C - eritmaning molyar konsentratsiyasi;
R - gazlarning universal doimiysi;
T - harorat.
Eritmaning molyar konsentratsiyasi:
V
n
С
Bundan:
M
m
n
. U holda:
M
mRT
P
tenglama Mendeleev-Klaypeyron tenglamasiga o’xshaydi.
Do'stlaringiz bilan baham: |