Namangan muhandislik-qurilish instituti

9-ma’ruza 

KIMYOVIY MUVOZANAT. MUVOZANAT KONSTANTASI. MUVOZANATNI 

SILJITISH OMILLARI 

 

Reja: 

 

 1. Qaytar va qaytmas reaksiyalar. 

 2. Kimyoviy muvozanat. Muvozanat konstantasi. 

 4. Muvozanatni siljitish omillari. 

 3. Le-Shatele prinsipi. 

 

Muammoli savollar: 

1.  Katalizator kimyoviy muvozanatga qanday ta’sir ko’rsatadi? 

2.  Muvozanat konstantasining kimyoviy jarayonlardagi ahamiyati qanday? 

3.  Muvozanatni siljitishning  sanoatdagi  ahamiyatini ko’rsating. 

 

Qaytar va qaytmas reaksiyalar. Kimyoviy reaksiyalarni ikki xil guruhga bo’lish mumkin: 

qaytar va qaytmas reaksiyalar. Qaytmas reaksiyalar oxirigacha, ya’ni o’zaro reaksiyaga kirishuvchi 

moddalardan biri batamom sarf bo’lguncha boradi. Masalan: 

Zn + 4HNO

3

 = Zn(NO

3

)

2

 + 2NO

2

 + 2H

2

O. 

Berilgan reaksiyada nitrat kislota yetarli bo’lsa, reaksiya rux batamom erib bo’lgach tugaydi. 

Agar rux metali ortiqcha olingan bo’lsa, reaksiya nitrat kislotasi butunlay tugagach to’xtaydi. Agar-

da  rux  nitrat  eritmasi  orqali  azot  (IV)-oksid  gazi  o’tkazilsa,  nitrat  kislota  va  rux  metali  hosil 

bo’lmaydi, ya’ni reaksiya teskari yo’nalishda bormaydi. Demak, bu reaksiya qaytmas reaksiyadir. 

 Qaytar  reaksiyalar  oxirigacha  bormaydi.  Bunday  reaksiyalarda  reaksiyaga  kirishuvchi 

moddalardan  hech  biri  to’liq  sarf  bo’lmaydi.  Qaytar  reaksiyalar  to’g’ri  yo’nalishda  ham,  teskari 

yo’nalishda ham boradi. Masalan, ammiak sintezi: 

N

2

 + 3H

2

  2NH

3 

Reaksiya uchun sharoit yaratilgandan keyin  gazlar aralashmasi analiz qilinsa, sistemada fa-

qat reaksiya mahsuloti bo’libgina qolmay, dastlabki moddalar ham bo’ladi. Demak, ammiak sintezi 

qaytar reaksiyadir. 

Ikki  qarama-qarshi  yo’nalishda  boradigan  jarayonlar  qaytar  reaksiyalar  deyiladi.  Qaytar 

reaksiyalarda  tenglik  o’rniga  qarama-qarshi  strelka  qo’yiladi.  Dastlab  to’g’ri  reaksiyaning  tezligi 

yuqori  bo’lib,  sekin-asta  uning  tezligi  kamalashib  boradi,  teskari  reaksiya  tezligi  esa  shunga  mos 

ravishda ortib boradi.