Namangan muhandislik-qurilish instituti rizaev bahodir shamsiddinovich, qosimov ilhom ma

 
6.6-§. Eroziya 
Nurash mahsulotlarini (loyqa, qum, shag‘al) doimiy suvlar va 
vaqtinchalik suv oqimlari oqizib, yuvib ketadi. Yuvib, oqizib ketuvchi 
(yerozion) jarayonlar yer rel’efining shakllanishida asosiy rolni o‘ynaydi. 
Eroziya jarayonining tag (chuqurlik) turi suv oqimining chuqurligi 
buyicha tog‘ jinslarni yemiradi, yon Eroziya esa suv oqimining yon 
tomonidagi tog‘ jinslarini yemiradi. 
Vaqtinchalik suvlar eroziyasi va jarliklarni hosil bo‘lishi.
Vaqtinchalik oqimlar, yerigan qor suvlari va yog‘in suvlaridan hosil 
bo‘ladi. Ularning yemiruvchan faoliyati tufayli jarliklar hosil bo‘ladi.
Yog‘in suvlari yer yuzasining chuqurchalari ustida to‘planib, ularni asta - 
sekinlik bilan yuvib, o‘pqonlar, o‘nqir - cho‘nqirlar hosil qiladi. Tog‘ 
jinslarining qattiqligi yoki yumshoqligiga qarab, bir joyi sekin, ikkinchisi 
tez yuvila boshlaydi. Natijada yonbag‘irlikning ustki qismida turli 
tomonga yunalgan yoki parallel jo‘yaklar 
hosil bo‘ladi. Jo‘yaklarning ba’zilari 
yonbag‘irliklarning quyi qismida birlashib 
chuqur va katta jo‘yaklar hosil qiladi (6.7-
rasm).
Vaqtinchalik suvlarning yemiruvchan-
lik faoliyati bir qancha omillarga bog‘liq 
bo‘ladi: 
O‘simlik qatlamida oson yuviluvchi, 
bog‘lanmagan 
jinslarning 
mavjudligi,

---

99 
jalalarning yog‘ishi, daryo oqimlarining yemirilish bazisini pastda 
joylashganligi, yuzani nishabligi kattaligi, jinslar tarkibidagi tuz 
miqdorini oz bo‘lishi-bu omillarga misol bo‘la oladi. Jarliklarni hosil 
bo‘lishi va uni kengayib ketishi, ekinzor yerlarga, aholi yashash joylariga 
va inshootlarga katta xavf soladi. 
Jarliklar yaqinida barpo etilgan inshootlar zamini yuvilib ketish 
natijasida o‘zining turg‘unligini yo‘qotadi. SHuni ham aytish lozimki, 
sug‘oriladigan xududlarda sug‘orish irrigatsiya Eroziyasi ham sodir 
bo‘ladi. U sug‘oriladigan baland-pastliklarda sug‘orish texnikasiga yetarli 
rioya qilmaslik oqibatida yuzaga keladi. Eroziya tufayli suv jo‘yaklarni 
yuvib, daladan ko‘p mayda zarralarni oqizib ketadi, tuproq unumdorligi 
pasayadi. Jarliklarni hosil bo‘lishini oldini olish uchun turli tadbirlar 
qo‘llaniladi. Ularga faol va passiv tadbirlar kiradi. Jarliklarni 
oldini 
olishning passiv tadbirlariga: jarliklar yaqinidagi, o‘rmonzorlarni 
kesmaslik, yer haydamaslik, va x.k.lar kiradi.
Jarning kengayib ketmasligi uchun ko‘riladigan-faol chora-
tadbirlarga yuzadagi suvlar harakatini tartibga solish (chuqurliklar va 
beton ariq yotqizish), jarning tubini kichik to‘g‘onlar qurish yo‘li bilan 
yuvilishdan saqlash, qirg‘oqlarni mustahkamlaydigan o‘simliklar 
o‘tkazish hisoblanadi