Namangan muhandislik-qurilish instituti rizaev bahodir shamsiddinovich, qosimov ilhom ma

7.3-§. Yer osti suvlarining yotish sharoiti buyicha turlari 
Yer osti suvlarini yer qobig‘ida joylashishi bo‘yicha turlari 
gidrogeologiyada muhim o‘rin tutadi. Yotish sharoiti bo‘yicha yer osti 
suvlari quyidagi turlarga bo‘linadi: yuzaki suvlar, grunt suvlari, 
qatlamlararo suvlar (7.2-rasm).
Bu asosiy guruhlardagi 
yer osti suvlaridan tashqari 
o‘ziga xos hosil bo‘lgan 
darzliklar orasidagi karst va 
mineralli suvlar ham bo‘ladi. 
Yuzaki suvlar
-Aeratsiya 
chegarasida 
vaqtinchalik 
yig‘ilib 
qolgan 
yer 
osti 

---

115 
suvlarini-yuzaki suvlar deb ataladi. Aeratsiya chegarasi uncha chuqur 
bo‘lmasdan grunt suvlari gorizonti ustida joylashadi. Yuzaki suvlar 
suvning suv o‘tkazmaydigan yoki yarim o‘tkazmaydigan qatlamlari, 
masalan; gilli linzalar, qumoqli qum yoki zich tog‘ jinslari ustida 
to‘planishidan paydo bo‘ladi. Suvning tuproqqa shimilishi (infil’tratsiya) 
chog‘ida, suv vaqtincha bu qatlam ustida to‘xtalib, suvli gorizont hosil 
kiladi. Yuzaki suvlar mavsumiy bo‘lib, yomg‘irlar yog‘ishi va qorlar
yerishi davrida hosil bo‘ladi. Boshqa paytlarda bu suvlar yer yuziga 
yaqin bo‘lsa, bug‘lanib ketadi yoki ostki gruntlarga shimilib ketishi 
mumkin. Qish mavsumida yuzaki suvlar muzlaydi, yozda issiq kunlarda 
ularning harorati 25
0
... 30
0
S gacha yetadi. Yuzaki suvlar - aeratsiya 
chegarasida suv o‘tkazmaydigan qatlami bo‘lmagan takdirda ham 
vujudga kelishi mumkin. Masalan, qumoq grunt qatlamiga anchagina 
miqdorda suv yig‘iladi, ammo uning suv o‘tkazuvchanligi past 
bo‘lganligidan shimilish jarayoni sekin boradi (7.3-rasm).
Yuzaki suvlarga xos bo‘lgan xususiyatlar quyidagilardir: 
vaqtinchalik, mavsumiy paydo bo‘lishi, katta bo‘lmagan maydonlarda 
tarqalishi, bosimsizlik va kichik qalinlikka ega bo‘lishlik. Suvni o‘zidan 
yaxshi o‘tkazadigan jinslar, masalan qumlarda yuzaki suvlar kam 
uchraydi, har xil qumloq tuproqlarda va lyoss jinslari bo‘lgan hududlarda 
yuzaki suvlar ko‘plab tarqalgan. Qurilishda yuzaki suvlar anchagina 
jiddiy qiyinchiliklar tug‘dirishi mumkin. Qurilishda binolarning yer osti 
qismlari (yerto‘lalar, qozonxonalar) suvdan yaxshi himoya qilinmagan 
bo‘lsa yoki suvni chiqarib yuborish choralari ko‘rilmagan bo‘lsa, ular suv 
ostida qolishi mumkin. So‘nggi tekshirishlar shuni ko‘rsatadiki, suv 
jo‘mraklaridan va suv havzalaridan suvning oqishi natijasida lyoss tog‘ 
jinslari 
tarqalgan 
hududlarda sanoat 
korxonalari va turar 
joy binolari atrofida 
yuza 
suvlarining 
ko‘tarilishi 
kuzatilmoqda. 
Bu
esa bino zaminining 
mustahkamligiga 

---

116 
katta ta’sir etadi va inshootning turg‘unligini kamaytiradi.