Namangan muhandislik-qurilish instituti "menejment" kafedrasi r. Ismatov, O. Ahmedov

differentsial usuli baholanayotgan mahsulot turining sifat ko’rsatkichlarini tegishli bazis 
ko’rsatkichlari  bilan  taqqoslash  orqali,  ya’ni  baholanayotgan  mahsulotning  sifat 
ko’rsatkichi R
1
 taqqoslash asosi qilib qabul qilingan namuna ko’rsatkichlari R
1
 baza bilan 
taqqoslanadi.  
Har bir ko’rsatkich uchun baholanayotgan mahsulotning nisbiy sifat ko’rsatkichlari 
quyidagi formulalar orqali aniqlanadi: 
Qi=P
i
/P
ibaz       
(1.1)
 
Qi=P
ibaz
/P
i
(1.2) 
Bu yerda R
i
 – baholanayotgan mahsulot i-sifat ko’rsatkichining miqdoriy qiymati; 
R
ibaz
-taqqoslash  asosi  qilib  qabul  qilingan  namunaning  i-sifat  ko’rsatkichining 
miqdoriy qiymati. 
(1.1.)  formula  sifat  ko’rsatkichining  absolyut  jihatdan  ortishi  mahsulot  sifatining 
yomonlashuviga olib keladigan holatlarda qo’llaniladi.  
  Ba’zan  mahsulot  sifati  darajasini  baholashda  mushkul  holatlar  ham  uchraydi. 
Bunday  xolatlarda  barcha  ko’rsatkichlarni  ahamiyatlilik  darajasiga  ko’ra  ikki  guruhga 
bo’lish  maqsadga  muvofiqdir.  Birinchi  guruhga  mahsulotning  muhim  xossa-
xususiyatlarini  tavsiflovchi  ko’rsatkichlarni,  ikkinchi  guruhga  esa  ikkinchi  darajali 
ko’rsatkichlarni  kiritiladi.  Agar  birinchi  guruhga  qiymati  birdan  katta  yoki  birga  teng 
bo’lgan  barcha  nisbiy  ko’rsatkichlarni  kiritib,  ikkinchi  guruhga  esa  asosiy  qismi  birdan 
kichik bo’lmagan ko’rsatkichlarni kiritilsa, taqqosalanayotgan mahsulotning sifat darajasi 
namunaning sifat ko’rsatkichlaridan past emasligini ko’rishimiz mumkin.  
  Sifat  darajasini  baholashning  kompleks  usuli  sifatning  kompleks  (umumlashgan) 
ko’rsatkichlaridan foydalanishga asoslangan. Bu usuldan mahsulot sifati darajasini faqat 
bitta  son  bilan  ifodalash  maqsadga  muvofiq  bo’lgan  holatlarda  foydalaniladi.  Kompleks 
usuliga  ko’ra  sifat  darajasi  baholanayotgan  mahsulotning  umumlashgan  sifat 
ko’rsatkichini  taqqoslash  asosi  qilib  qabul  qilingan  namunaning  umumlashgan  sifat 
ko’rsatkichi bilan taqqoslash orqali aniqlanadi.  
)
3
.
1
(
,
1
fp
Q
Q
Q

 
Kompleks  baholashning  mukammalligi  umumlashgan  sifat  ko’rsatkichini  ob’ektiv 
topishdadir.  
  Baholanayotgan  mahsulotning  umumlashgan  sifat  ko’rsatkichlari  bilan  e’tiborga 
olinayotgan  ko’rsatkichlar  o’rtasidagi  bog’liqlikni  tavsiflash  imkoniyati  bo’lgan  barcha 
holatlarda quyidagi funktsional bog’liqlikdan foydalanish maqsadga muvofiqdir.  
.)
4
.
1
(
)
*
(
1

i
P
n
f
Q

 
Barcha  bo’lishi  mumkin  bo’lgan  usullar,  shu  jumladan  ekspert  usulida  ham  ushbu 
bog’liqlikning  ko’rinishi  turlicha  bo’lishi  mumkin.  Odatda,  bunday  hollarda 

---

 
 
43 
umumlashgan  ko’rsatkich  qilib  mahsulotning  xususiyatlarini  tavsiflovchi  asosiy 
ko’rsatkichlardan biri qabul qilinadi.