Namangan muhandislik-pedagogika instituti yer usti transport tizimlari kafedrasi kasb-hunar kollejlari uchun

Ishqalash materiallari 

 

Ishqalash  va  o’lchamiga  yetkazish  so’nggi  operatsiyalar  hisoblanadi.  Bu  operatsiyalar 

sirtni 0,0001 mm niqlikda ishlashga imkon beradi 

 

Sirtlarning  bir  biriga  zich  tegishini  ta’minlash  uchun  ularni  abraziv  materiallar  kukuni 

yoki  pastalar  bilan  ishlash  operatsiyasi  ishqalash  deb  ataladi.  Bu  operatsiya  klapanlar, 

jo’mraklar, plunjerlar, tiqinlar, zolotniklar va shunga o’xshash detallarda zich hamda germetik 

birikmalar hosil qilish uchun qo’llaniladi. 

 

O’lchamga  yetkazish-tozalash,  pardozlash  operatsiyasi  bo’lib,  buyumning  aniq 

o’lchamlari  va  shakllari  ta’minlashga,  sirtni  juda  toza  ishlashga  imkon  beradi.  Odatda 

ishqalashning  ikki  turi:  etalon  sirtlar  (ishqalagichlar)  yordamida  ishqalash  va  bir  detalni 

ikkinchisiga ishqalash usullari qo’llaniladi. 

 

Ishqalash sifatini  yaxshilash va ish unumini oshirish uchun dastlabki ishqalashga 0,02-

0,05 mm, uzil kesil ishqalashga 0,003-0,005 mm qo’yim qoldiriladi. 

 

Metallarga  ishlov  berish  uchun  mo’ljallangan  tabiiy  yoki  su’iy  moddalar  abraziv 

materiallar  deb  ataladi.  Ular  donadorlik  nomeri  bilan  ifodalanadi.  Bu  materiallar  uch 

gruppaga: jilvirlash donlariga, jilvirlash kukunlariga, mikrokukunlarga bo’linadi. 

 

Jilvirlash  donlari  va  jilvirlash  kukunlari  uchun  donadorlak  nomeri  donlarning 

millimetrning  yuzdan  bir  ulushidagi  o’lchamini  ko’rsatadi.  Mikrokukunlardagi  raqamlar 

donlarning  mikronlardagi  o’lchamini  ifodalaydi.  Jilvirlash  donlaridan  jilvirlash  doiralari  va 

brusoklari, jilvirlash qog’ozlari tayyorlanadi. 

Yumshoq  abraziv  materiallar  har  xil  metallarning  oksidlari  hisoblanadi.  Ularga  xrom 

oksid, temir oksid (krokus), alyuminiy oksid kukunlari kiradi. 

Qattiq  abraziv  materiallardan  po’latni  ishqalash  uchun  normal  oq  va  xromli 

---

 

- 72 - 

elektrokorund  hamda  monokorund  kukunlari;  cho’yan  va  mo’rt  materiallarga  ishlov  berish 

uchun  kremniy  karbid;  qovushgan  qattiq  qotishmalar  hamda  boshqa  qiyin  ishlanadigan 

materiallar uchun bor karbid va sintetik olmos kukunlari ishlatiladi. 

Yumshoq  abraziv  materiallar  bilan  yumshatilgan  po’lat,  cho’yan,  mis  va  alyuminiy 

qotishmalari ishqalanadi. 

Qattiq abraziv materiallar bilai ishqalash jarayonida sirtdan mexanikaviy usulda qirindi 

yo’niladi,  ya’ni  qirqish  jarayoni  ro’y  beradi.  Yumshoq  abraziv  materiallar  bilan  ishqalash 

jarayonida ximiyaviy-mexanikaviy ishlov  yuz beradi: sirt-aktiv moddalar ta’sirida  yupqa oksid 

pardasi hosil bo’ladi, keyin bu parda abraziv  donlari vositasida  yo’qotiladi. SHu tarzda oksid 

pardalari hosil qilish va ketkazish  yo’li bilan  sirt zarur aniqlik hamda tozalikka  erishilguncha 

ishlanadi. 

Ishqalash  va  o’lchamiga  yetkazish  uchun  mo’ljallangan  moylash  materiallari  metall 

yo’nish jarayonini tezlashtiradi, abraziv donlarining o’tkirligini saqlaydi, ishlovning aniqligi va 

tozaligini  oshiradi,  detalь  sirtini  sovitadi.  Quyidagi  moylash-sovitish  suyuqliklari:  kerosin, 

yengil mineral moylar, benzin, sodali suv tavsiya qilinadi. Po’lat va cho’yanni ishqalash uchun 

ko’pincha kerosin ishlatiladi. Kerosinga 2,5% olein kislota va 7% kanifol qo’shilsa, ish unumi 

keskin oshadi.