Namangan muhandislik-pedagogika instituti yer usti transport tizimlari kafedrasi kasb-hunar kollejlari uchun

Rezba kesish asboblari 

Detallarda  rezьbani  tokarlik  dasgohlarida  hamda  plastik  deformatsiya  usulida 

(nakatlash) hosil qilinadi. Nakatlash uchun nakat roligi, rezьba keskichdan foydalaniladi. Ichki 

rezьbalarni metchiklar, tashqisini rezьba keskich (plashka), progonka va boshqa asboblar bilan 

kesiladi. 

 

Metchiklar  qo’llanishi  bo’yicha-dastakli,  mashina-dastakli  bo’ladi;  konstruktsiyasi 

bo’yicha esa yaxlit, yig’ma (sozlanadigan) va maxsus turlarga bo’linadi. 

 

Metchik  ikki  asosiy:  ishchi  va  quyruq  qismdan  tuzilgan.  Ishchi  qismi  ko’ndalang, 

to’g’ri  yoki  vint  ariqchaga  ega  bo’lgan  vintdan  iborat  bo’lib,  u  rezьba  kesishda  ishlatiladi. 

Ishchi  qism  o’z  navbatida  kesuvchi  va  kalbrlovchi  qismlardan  iborat.  Kesuvchi  qismning 

to’g’ri  va  teskari  yo’nalishdagi  egriligi  qirindi  chiqarishni  osonlashtiradi  (bunday  egriliklar 

o’ng  rezьbada  chapga,  chap  rezьbada  o’ngga  yo’nalgan).  Kalibrlovchi  (yo’naltiruvchi)  qism 

metchikning  kesuvchi  elementidir.  U  metchikni  teshikka  yo’naltirib,  kesiladigan  teshikni 

kalibrlaydi. 

 

Quyruq  chivig’i  metchikni  patronda  yoki  uni  ish  vaqtida  parma-dastada  ushlab  turish 

uchun  xizmat  qiladi.  Ariqchalar  bilan  chegaralngan  rezьbali  qismi  metchikning  kesuvchi 

tishlari  deb  ataladi.  Ular  pona  shakliga  ega.  Kesuvchi  tishlarning  oldingi,  orqa  va  o’tkirlik 

burchaklari  kesuvchi  va  kalibrlovchi  qismlarida  har  xil  bo’ladi.  O’rta  qattiqlikdagi  po’lat 

uchun oldingi burchak 5



, orqa burchak 6



-8



.  

 

Metchiklarning  tish  profillari  silliqlangan  va  silliqlanmagan  holda  ishlab  chiqariladi. 

Tish profili silliqlangan metchiklar bilan ishlov berilgan rezьba sirti toza va aniq bo’ladi. 

 

Metchikning  ichki  qismi  uning  o’zagi  hisoblanadi.  Zanglamaydigan  po’latlarni  kesish 

uchun ishlatiladiganlarining o’zagi yo’g’onroq qilib tayyorlanadi. 

 

Ariqcha  (kanavka)lar  metchikning  kesuvchi  qirrasini  hosil  qilib,  qirindilar  uchun  uya 

---

 

- 46 - 

vazifasini  o’taydi.  Metchik  yasash  texnologiyasini  osonlashtirish  maqsadida  uning 

ariqchalarini  to’g’ri  qilib  yasaladi.  Ammo  ayrim  hollarda  vintli-spiralli  ariqchali  metchiklar 

ishlatiladi,  ularda  vint  ariqchaning  qiyalik  8



-15



  ni  tashkil  etadi.  Berk  teshiklarga  rezьba 

kesishda  bunday  ariqchalar  o’naqay  bo’ladi.  Ish  jarayonida  qirindilarning  yuqoriga  chiqib 

ketmasligi uchun chapaqay ariqchali metchiklardan foydalaniladi.  

Diametri  22  mm  gacha  bo’lgan  metchiklarni  uch,  22  dan  52  mm  gacha  bo’lganlarini 

to’rt  ariqchali  qilib  yasaladi.  Maxsus  metchiklarning  kalibrlovchi  qismida  ariqchalar 

bo’lmaydi. 

 

Dyuymli  rezьbalar  kesish  uchun  foydalaniladigan  dastakli  (qo’l)  metchiklar 

standartlashtirilgan,  ular  ikkita  metchikdan  to’planadi.  To’plami  uchtalik,  ya’ni  xomaki, 

o’rtacha va toza kesuvchi metchiklarning diametrlari har xil bo’ladi (5-rasm).  

 

Xomaki  dag’al  rezьba  kesadi,  u  metalldan 

60  foiz;  o’rtacha  metchik-30  foiz,  toza 

kesuvchi  metchik  esa  metalldan  10  foiz 

qirindi  chiqaradi.  Metchiklarning  qaysi  biri 

xomaki,  o’rtacha  yoki  toza  kesuvchi 

ekanligini  quyrug’idagi  raqam  va  doiraviy 

izlardan aniqlanadi. 

Kesuvchi 

qismining 

konstruktiv 

xususiyatlariga 

ko’ra, 

metchiklar 

tsilindrsimon 

va 

konussimon 

turlarga 

bo’linadi.