Namangan muhandislik-pedagogika instituti yer usti transport tizimlari kafedrasi kasb-hunar kollejlari uchun

Yumaloq  rezьbalar  ikki  yoyning 

uchinchi 

aylana 

yoyi 

bilan 

tugashuvidan 

hosil 

bo’lgan 

aylanasimon  profilga  ega,  profil 

burchagi 

30



 

(2-rasm, 

d). 

Mashinasozlikda  bunday  rezьbalar 

kam  ishlatiladi.  Ular  uncha  katta 

bo’lmagan bosim ostida ishlash uchun 

mo’ljallangan 

bo’lib, 

suv-gaz 

quvurlarida  va  ularni  biriktiruvchi 

elementlar-fitinglarda  ishlatiladi.  Bir 

kirimli  rezьbalarning  vint  chiziqlari 

kichik  ko’tarilish  burchagiga  ega 

bo’lgani 

uchun 

ular 

katta 

ishqalanishga  duch  keladi.  Bundan 

tashqari, 

ularning 

foydali 

ish 

koeffitsienti  ko’p  kirimli  rezbaga 

qaraganda bir muncha kam. 

Ko’p kirimli rezьbalarda ko’tarilish burchagi bir kirimliga nisbatan katta. 

 

Mashinasozlikda uch xil-metrik, dyuymli va quvur rezьbalar ishlatiladi. 

 

Metrik  rezьbaning  uchlari  tekis  kesilgan 

uchburchak  profilli  bo’lib,  burchagi  60



  ga 

teng; 

rezьbaning 

diametri 

va 

qadami 

millimetrlarda  ifodalanadi  (3-rasm,  a).  Ular 

normal  (tashqi  diametrlar  uchi  1-68  mm)  va 

mayda  (tashqi  diametrlar  uchun  1-60  mm) 

qadamli  turlarga  bo’linadi.  Normal  qadamli 

merik  rezьbani,  masalan,  M20  (raqam-

rezьbaning  tashqi  diametri),  mayda  qadamli 

rezьbani 

M20X1,5 

(birinchi 

son-tashqi 

diametr,  ikkinchi  son-rezьba  qadami)  tarzda 

belgilanadi.  

Metrik  rezьbalar.  Asosan,  mahkamlash  detallariga  xos  (bolt,  gayka,  shpilьka,  vint), 

mayda qadamligi esa kichik kuchlanishlar va nozik sozlash ishlarida qo’llaniladi. 

Dyuymli  rezьbaning  profili  tekis  kesilgan  uchburchak  bo’lib,  burchagi  55



  ga  teng  (3-

rasm,  b,  g).  Rezьbaning  hamma  o’lchamlari  dyuymlar,  qadami  bir  dyuymga  to’g’ri  kelgan 

o’ramlar soni bilan ifodalanadi. 

Hozirda  dyuymli  rezьbalar  ishlab  chiqarilmaydi,  ishlab  chiqarilsa  ham  ularni  xorijdan 

---

 

- 45 - 

keltirilgan mashina va mexanizmlardagina foydalanish mumkin. 

Har qanday rezьba o’zining quyidagi asosiy elementlari: profili, profilning burchagi va 

balandligi; qadami; rezьbaning tashqi, o’rta va ichki diametrlari bilan farqlanadi. 

Dyuymli  rezьbalarning  3



16  dan  4  gacha  bo’lgan  diametrlari  standartlashtirilgan. 

Rezьba profilini vint yoki gaykaning o’qi bo’ylab kesilganda ko’rish mumkin. Uning chiviqqa 

bir marta to’liq o’ralishini rezьba ipi yoki o’ram deb ataladi. 

 

Rezьba 

qadami 

orasida 

hosil 

bo’lgan 

burchak-profil  burchagidir.  Metrik  rezьbada 

bu  burchak  60



,  dyuymli  rezьbada  55



  ni 

tashkil qiladi.  

Profil  asosi  bilan  uning  uchigacha 

bo’lgan  oraliqni  rezьbaning  balandligi  yoki 

chuqurligi  (N1)  deb  ataladi.  Yonma-yon 

joylashgan  ikki  o’ramning  rezьba  o’qi 

bo’ylab  o’lchangan  uzunligi  rezьbaning 

qadami deb ataladi.  

Metrik 

rezьbalarda 

qadam 

millimetrlarda,  dyuymli  rezьbalarda  esa  bir 

dyuymga  to’g’ri  kelgan  rezьba  «ip»lari  soni 

bilan ifodalanadi. 

Rezьbaning  tashqi  diametri  (d)  rezьbali  sirtga  tutashgan  rezьba  kesilmagan 

tsilindrsimon chiviq diametridir. Boltlarda tashqi diametr rezьba profilining uchidan, gayka esa 

chuqurchadan o’lchanadi. 

Rezьbaning  ichki  diametri  (d1)  deb  tsilindrning  rezьbali  sirti  diametriga  aytiladi. 

Boltlarda  ichki  diametrlar  rezьba  chuqurchasidan,  gaykalarda  esa  rezьba  profilining  uchidan 

o’lchanadi.