Наманган Мухандислик Педагогика Институти Касб таълими факультети

1. Jamoa  mulkchiligi.  Unga  kolxozlar  o’rniga  tashkil  kilingan  jamoa 
xujaliklari,  xujaliklararo  korxonalar,  shirkatlar  va  shirkat  uyushmalari,  sovxozlar 
negizida  tashkil  kilingan  xujaliklar,  jamoa mulkiga  aylantirilgan  fermalar  karaldi. 
2. Davlat  mulkchiligi.  Unga  davlat  xujaliklari,  naslchilik  zavodlari,  ukuv-tajriba 
hamda tajriba  xujaliklari  karaydi. 
3. Xususiy  mulkchilik.  Unga  asosan  yangidan  tashkil  topgan dexkon va fermer 
xujaliklari  karaydi. 
4. Aholi  shaxsiy  mulki.  Unga  aholining  shaxsiy  yordamchi  xujaliklari,  ya’ni 
shaxsiy extiyojlari  uchun ayrim  qishloq xujalik  mahsulotlarini  yetishtirish  kiradi. 
Hozirgi  vaqtda  qishloq  xo’jaligida  boshqarish  tizimi  tubdan  islox  qilishga 
kirishilgan.  Bunday  isloxning  asosiy  moxiyatlaridan  biri  ma’muriy  buyrukbozlikdan, 
ichki  imkoniyat  va  vaziyatli  inobatga  olmasdan  turib  yuqoridan  “shuni  ekasan”,  “shu 
bilan  shugullanasan”,  “shuni  berasan”  kabiladagi  kursatmalar  berishdan  xoli  ish 
to’tishga  karatilmokda.  Bozor  munosabatlari  sharoitda  qishloq  va  suv  xo’jaligi 
boshqarish  tizimini  takomillashtirish  maqsadida  1996  yilning  1  noyabrida 
O’zbekiston Respublikasi qishloq va suv xo’jaligi  vazirligi  tashkil  qilindi. 
SHunday  qilib  O’zbekiston  qishloq  xo’jaligi  chukur  isloxotlarni  boshida 
kechirmokda. 
qishloq 
xudaligida 
bozor 
munosabatlarini 
shakllantirish, 
mulkchilikning  nodavlat  shakliga  o’tish,  mulkni  davlat  tasarrufidan  chiqarish  va 
xususiylashtirish,  dexkon  (fermer)  xujaliklari  faoliyatini  yo’lga  kuyish  kabi  muhim 
masalalar  xal  etil-mokda.qishloq  xo’jaligini  tubdan  islox  qilish  bilan  bog’liq  unlarcha 
konunlar 
qabul 
qilindi 
jumladan, 
“Er  to’g’risida”  (1990),  “O’zbekiston 
Respublikasida  tadbirkor  to’g’risida”  (1991),  “Davlat  tasarrufidan  chiqarish  va 
xususiylashtirish  to’g’risida”  (1991),  “Ijara  to’g’risida”  (1991),  “Dexkon  xo’jaligi 

---

 
112 
to’g’risida”  (1992),  “Xujalik  jamiyatlari  va  shirkatlari  to’g’risida”  (1995)  va  boshqa 
konun  va  karorlar  qabul  qilindi  va  ularda  qishloq  xo’jaligini  barkaror  rivojlantirish, 
unda  ko’p  ukladli  iqtisodiyot  poydevorini  yaratish  masalalari  o’z  yechimini 
topmokda. 
Mamlakat  mustaqilligining  dastlabki  yilidanok  paxta  yakkaxokimligini  bartaraf 
etishga  kirishildi  va  mamlakatda  galla  mustaqilligini  ta’minlash  maqsadida  dastur 
ishlab  chikildi.  Natijada  paxta  maydonlari  1991  yildan  boshlab  kiskartirila  boshlab 
kiskartirila  bordi,  Sugoriladigan  zonada  yerlarning  meliorativ  xolatini  yaxshilash 
ishlari  yo’lga  kuyildi.  Donli  ekinlar  maydoni  ayniksa  sugoriladigan  zonada  (ya’ni 
go’zadan  bushagan  yerlar  hisobiga)  0,5  gektaga  kengaytirildi  (1997).  SHuningdek 
g’oyat  kiska  muddat  (1991-1993  yillar)  ichida  dexkolarning  katta  e’tibor berildi. SHu 
maksadda ularga  unumdor yerlar-dan  500 ming  yer ajratib  berildi. 
Respublika  xukumati  qishloq  xujalik  korxonalari  faoliyatini  va  iqtisodiyotini 
yaxshilab  borish  maqsadida  unga  har  doim  moddiy  yordam  berib  borilmokda. 
Jumladan  1992-1995  yillarda  qishloq  xo’jaligi  sohasidagi  zarar  ko’rib  ishlayotgan 
davlat  xujaliklari,  iqtisodiy  jixatdan  o’zini  oklamagan  qishloq  xujalik  korxonalari, 
xususiylashtirilgan  fermalar  kabi  iqtisodiy  samarasi  ko’prok  shakllarga  o’tkazildi. 
1997  yilning  29  oktyabrida  yana  shunday  davlat  tadbiri  “qishloq  xujalik 
korxonalarini  sanatsiya  qilish  bo’yicha  xukumat  komissiyasini  tashkil  etish 
to’g’risida”  Prezident  farmoni  qabul  qilindi.  Unda  bankrotga  uchragan  (iqtisodiy 
jixatdan  utirib  kolgan)  qishloq  xujalik  koroxonalarining  xolatini  yaxshilashga  oid 
qator tadbirlar  belgilandi. 
1992-1995  yillarda  mavjud  1137  davlat  xo’jaligidan  1066  tasi  mulkchilikning 
boshqa  shakllariga  aylantirildi.  Ularning  negizida  esa  530  jamoa  xo’jaligi,  314  shirkat 
xo’jaligi,  87 ijarachilar  uyushmasi  tashkil  etildi. 
Mamlakat  chorvachiligi,  uni  tashkil  qilish  va  boshqarish  ham  bozor  talablariga 
javob  berdigan  bir  qator  o’zgarishlar  qilindi.  Koramollarning  naslini  va  vetirinariya 
xizmatini  yaxshilash  sohasida  konkret  ishlar  qilindi,  norentabel  koramol  fermalar 
negizida,  fermer  xujaliklari  vujudga  keldi.  Natijada  1996  yilga  kelib  respublikada 
dexkon  (fermer)  xujaliklarining  soni  20  mingga  yaqinlashib  qoldi.  Ularning  teng 
yarmi  chorvachilikka  ixtisoslashirilgandir. 
Mamlakat  chorvachiligini  rivojlantirishga  yunaltirilgan  xukumat  konun  va 
karorlarini  izchillik  bilan  turmushga  tadbik  kilingan  tuman  va  viloyatlarda  samarali 
natija  bermokda.Ayniksa  chorva  mollari  zotini  yaxshilash  bo’yicha  ko’pgina 
viloyatlarda 
katta 
tashkiliy-xujalik 
ishlari 
amalga 
oshirilmokda.Jumladan 
Andijon,Sirdaryo 
va 
Toshkent 
viloyatlarida 
6ta 
shirkat 
xujalik 
negizida 
koramolchilikka  ixtisoslashgan  nasilchilik  zavodlari,  Andijon,  Jizzax,  Namangshan, 
Sirdaryo  va  Xorazm  viloyatlarida  esa  15ta  qishloq  xujalik  korxonasi  negizida 
nasilchilik 
xujaliklar 
tashkil 
etildi. 
SHuningdek 
Respublikaning 
barcha 
viloyatlaridagi 
ixtisoslashgan 
xujaliklarida 
zotli 
mollari 
yetishtiriladigan 
va 
sotiladigan  tayanch nuktalar  tashkil  etildi. 
Respublikada  mavjud  qishloq  xujalik  texnikasi  parkidan  okilona  foydalanish,  uni 
ishliashish 
Harakatlarini 
kiskartirish 
maqsadida 
1995-1999 
yillarda 
“O’zbekqishloqxujalikta’minotta’mir” 
davlat 
kooperativ 
kumitasining 
tuman 
bulimlari  negizida  163  ta  mashina-traktor  parklari  (MTP)  tashkil  etish  dasturi  qabul 

---

 
113 
kilingan.Bu  parklar  xujaliklardagi  mashina  va  mexanizmlarning  keyinchlik  sotib 
olish  xukuki  bilan  ijaraga  oladi  va  yerlarni  ekishga  tayyorlash,  qishloq  xujalik 
ekinlariga  ishlov  berish  va  xosilni  yig’ib-terib  olishga  doir  ishlarni  xujaliklar  bilan 
kelishib  bajaradi.  SHu  maksadda  1995  yildayok  dastlabki  15  MTP  tashkil  etildi. Ular 
jamoa  xujaliklari  va  shirkatlar  uyushmalaridan  7084  traktor,  429  galla  va  279  sholi 
uradigan  kombaenlar,  2276  paxta  teradigan  mashinalarni  va  boshqa  texnika 
vositalarini  ijaraga  qabul qilib  oldi. 
Mamlakat  qishloq  xujalik  ishlab  chiqarishni  ilmiy  asosda  rivojlantirish 
maqsadida  ham  amaliy  ishlar  kilinmokda.  Ma’lumki  1991  yilda  VASXNIL  O’rta 
Osiyo  bulimining  O’zbekistondagi  ilmiy  muassa-salari  negizida  O’zbekiston  qishloq 
xujalik  fanlari  akademiyasi  tashkil  etilgan  edi.  1996  yildan  boshlab  ushbu  akademiya 
O’zbekiston  Respublikasi  Vazirlar  Maxkamasi  xo’zuridagi  qishloq  xo’jaligi  ilmiy 
ishlab  chiqarish  markaziga  aylantirildi.  SHugina  o’zgarishlarning  yuz  berishi  “fan-
tadkikot-ishlab  chiqarish”  ning  hamkorligini  oshirib  yubordi.  endilikda  mazkur  ilmiy 
ishlab  chiqarish  markazining  barcha  viloyatlarida  bo’limlari  tashkil  qilingan  bo’lib, 
olimlar  va  ishlab  chiqarish  xodimlari  o’rtasida  bevosita  aloqa  o’rnatilmokda, 
mamlakat  qishloq  xo’jaligi  1970  yilardan  buyon  agrosanoat  integratsiyasi  (ASI) 
negizida  rivojlanib  kelmokda.Uni  ASI  negizida  rivojlantirish  esa  o’z-o’zidan  qayta 
ishlov  beruvchi  sanoat  korxonalari  bilan  bog’lik  ish  yuritishini  takazo  qiladi  va 
oqibatda qishloq xo’jaligi  bilan  qayta ishlovchi  sanoatning uygunlashuvi  yuz berdi. 
Ayrim  sohalarini  chuqur  ixtisoslashuviga  ko’ra  qishloq  xo’jaligidagi  bir  qator 
korxonalar 
“O’zmevasabzavotuzumsanoat”, 
“Qorako’l”, 
“Pilla”, 
“O’zparrandasanoat”,  “Asal”  kabi  uyushma  va  respublika  ishlab  chiqarish 
birlashmalariga  karaydi.