|
5. Кредитнинг моҳиятивазарурлиги.
Кредит - бувақтинчабўштурганпулмабларларинимаълуммуддатга, ҳақтўлашшартибиланқарзгаолишвақайтариб беришюзасидан келиб чиққаниқтисодиймуносабатларйиғиндисидир.
Кредитёрдамида товар - моддий бойликлари, турлимашинава механизмлар сотиб олинади, истеъмолчиларнингмаблағлариетарлибўлмаган шароитдатўловни кечиктириб товарлар сотиб олишларива бошқа ҳар хилтўловларниамалгаоширишимкониятигаегабўладилар.
Кредитиқтисодийкатегориябўлиб, ижтимоиймуносабатларнинганиқбиркўринишисифатидаюзагачиқади.
Кредит ҳар қандайижтимоиймуносабатемас, балкиижтимоийишлабчиқаришмаҳсули, қийматнингҳаракати, қарз берувчивақарзолувчиўртасидагииқтисодиймуносабатларни ифодаловчикатегориядир.
Кредитнинг моҳиятиунингички белгилариниочиб беришгақаратилган.
Кредитнинг моҳиятиниочиш - буунингсифатларини, кредитнингмуҳим томонларини, унииқтисодиймуносабатлартизиминингбир элементисифатидакўрсатувчи асосларинибилиш демакдир. Иқтисодчиолимлардан Қодиров А., Пессел М. Кредитиқтисодийкатегориябўлиб, ундаишлабчиқаришмуносабатлариўзаксини топадивадавлат, хўжаликташкилотлари, корхоналарвамуассасаларбир-биригакредитнимаълумвақтга, униқайтариб беришватўлашшартибилан берадилар деб таъкидлайдилар.
Юқоридагификрларга асосланган ҳолдакредитнингбаъзимуҳим томонларианиқланади:
биринчидан, унингижтимоиймаҳсулот яратиш, миллийдаромад вапул ресурслариниқайтатақсимлашга боғлиқлиги;
иккинчидан, кредитнинг ҳаракат шаклига (товар ёкипултарзида) эгаеканлиги;
учинчидан, такрор ишлабчиқаришдагиҳаракатнинг асосийҳалетувчи белгиси (қарз) эканлигиваҳакозо.
Берилганкредитниқайтариб беришшарт. У ҳуддишусифатибилан молияданфарққилади. Бир қатор иқтисодчиларнингфикрича, кредитжамиятдагивақтинчаликбўшпулмаблағларинийиғишвауларнитақсимлашшаклидир.
Кредитмуносабатбўлишиучунунингзурур элементларикредитнингобъектива субъектибўлишизарур.
Кредитмуносабатларида субъектлариккихилбўлади:
1.Кредитор (қарз берувчи)
2.қарздор (қарзолувчи)
Кредитобъекти - бу (кредитор) қарз берувчиданқарзолувчига бериладиганвақарзолувчиданқарз берувчигақайтиб бериладиганқийматдир.
Бундақарзга берилганмаблағ ўзқийматинисақлаб қолишикредитнинг асосийхусусияти ҳисобланади.
таркибиунинг элементларибирлигини ифодалайди.
Кредит товар-пулмуносабатларимавжуд шароитдагитакрор ишлабчиқаришжараёнинингажралмасбирқисмибўлиб, товар ишлабчиқаришкредитмуносабатларивужудга келишинингтабиий асоси ҳисобланади. Кредитнингвужудга келишининафақатичкиистеъмол учун товар ишлабчиқариш доирасиданемас, балки асосан юридикжиҳатданмустақилбир-бирига 6 мулкдор сифатидақарама-қаршитурувчиваиқтисодиймуносабатларгакиришишгатайёр товар эгалари фаолияткўрсатаётган муомала доирасиданқидириш керак.
Ишлабчиқариш фондларининг доиравияйланишидагива фондларнингбирмартаайланишидагиқийматнингҳаракатиқисқамуддатликредитмуносабатларипайдобўлишинингиқтисодий асосидир.
Корхонаишлабчиқариш фондларининг доиравияйланишидаги тебранишларзаминидаишлабчиқаришвақтибиланмаҳсулотларни сотишвақтининг мос келмай қолишиданвужудга келадиганқийинчиликларнибартарафетувчимуносабатларнингпайдобўлишитабиий ҳолгаайланади.
Бу муносабатлармаблағларнингвақтинча бекор туриб қолишибиланбумаблағларгабўлганеҳтиёжўртасидагиқарама-қаршиликнибартарафетади. Бундаймуносабатлародатдакредитмуносабатлари деб юритиладивакредитмуносабатлари асосидаиқтисодийжиҳатданмустақилбўлганкредиткатегориясиюзага келади.
Кредиторқалижамиятимиздақуйидагиижобийнатижаларгаеришишмумкин: биринчидан, фондларайланишижараёнидачетгачиқиббўш қолганмаблағларнингҳаракатсизтуриб қолишининголдиниолинади; иккинчидан, такрор ишлабчиқаришни кенг доирадаузлуксиздавом эттиришгаимкониятяратилади.
Хулосақилибайтишмумкинки, кредитнингобъективзарурлигитакрор ишлабчиқаришжараёнида фондларнинг доиравияйланиши қонуниятларига асослангандир.
Кредитгазарурияттуғилганда, қуйидагиманбалардагибўшмаблағларданкредит ресурсларсифатида фойдаланишмумкин:
1.Асосий фондларнитиклаш, капиталтаъмирлашучунажратиладиган амортазатсиясифатидагипулмаблағлари;
2.Товарларни сотишваянги моддий ресурсларни сотиб олишвақтларинингбирбирига мос келмаганлигитуфайлиюзага келганбўшпулмаблағлари;
3.Товарларни сотишдантушгантушумбиланишҳақинитўлашвақтлариорасидавақтинчабўштуриб қолганпулмаблағлари;
4.Кенгайтирилгантакрор ишлабчиқаришжараёнидайиғиладиганвакапиталлаштиришучунмўлжалланганқўшимчамаблағлар;
5.Шахсий сектор даромадлари, жамғармаларива бошқабўшпулмаблағлари.
Ҳар қандайиқтисодийкатегорияўзинингфункцияларигаегабўлганикабикредит ҳам ўзинингбирқатор функцияларигаега.
Ижтимоий-иқтисодийтизимдакредитнингўрнива роли у бажараётганфункцияларибилананиқланади.
Кредитнингфункцияси – букредитнингиқтисодиётда фаолиятинингмуайянравишданамоён бўлишидир.
Кредитор вақарзолувчиўртасидагимуносабатшундаяниқланадики, бундакредитор қарзолувчига ресурсларнитаклифқилади, қарзолувчибу ресурсларниишлатадивақарзга берилувчиқийматкредитор вақарзолувчиўртасидаайланади. Бу ерданкредитнингбиринчифункцияси келиб чиқади.
Кредитнингфункциялариқуйидагиларданиборат:
1.Қарзга берилувчиқийматнивақтинча фойдаланишга беришфункцияси.
2.Қайта тақсимлашфункцияси.
3.Муомала харажатларини тежашфункцияси.
4.Капитал тўпланишинингжадаллашувива контсентратсиялашувифункцияси.
5.Муомалагатўлов воситалариничиқаришфункцияси.
Иқтисодийкатегориясифатидакредитбир неча тамойилларгаега. Булар:
1) кредитнингқайтиб берилишлилиги,
2) кредитнингмуддатлилиги,
3) кредитнингтаъминланганлилиги,
4) кредитнингмақсадлилиги,
5) кредитнингтўловлилиги,
6) кредитнингсамарадорлиги
Do'stlaringiz bilan baham: |
