Namangan davlat universiteti tabiiy fanlar va ekologiyaga oid ayrim muammolar

Tunlamlar – 
Noctuidae
kapalaklar orasida eng yirik oila bo’lib, 30 mingdan ortiq 
turni o’z ichiga oladi. Kapalaklar ko’rimsiz, kulrang yoki qo’ng’ir rangli bo’ladi. Qurtlari 
o’simliklarning havfli zararkunandasi hisblanadi. Kuzgi tunlam(ko’k qurt) 
Agrotis segetum
g’o’za, makkajo’xori, kungaboqar va boshqa ekinlarni zararlaydi. Ko’sak qurti 
(Helionis 
obsolete)
go’za, makkajo’xori va boshqa ekinlarga katta ziyon yetkazadi. 
To’lqinqanotlilar 
(Orgyidae)
oilasi kapalaklarining xartumi rivojlanmagan. Qurtlar 
tanasi uzun tuklar bilan qoplangan. Turli o’simliklarning barglari bilan oziqlanadi. 
G’umbagi o’simlik qoldiqlari ostida yupqa pilla ichida rivojlanadi. Juftsiz ipak qurti 
(Ocneria dispar) turli mevali va mevasiz daraxtlarga katta zarar yetkazadi. 

---

Tabiiy fanlar va ekologiyaga oid ayrim muammolar (Ilmiy maqolalar to’plami) XVII
165 
Asl kuyalar 
(Tineidae)
oilasi vakillarining qurtlari jundan to’qilgan kiyim, mebel, 
don va muzey kolleksiyalariga ziyon keltiradi. Qurtlarning bosh qismida tuklar tartibsiz 
joylashgan. Kapalaklari ko’rimsiz oqish rangli, og’iz organlari rivojlanmagan[2]. 
Qizil kitobga kiritilgan ayrim tangachaqanotlilar bio-ekologiyasi va xususiyatlari
. 
Tangachaqanotlilar turkumining noyob va soni kamayib borayotgan bir qancha turlari 
O’zbekiston Respublikasining “Qizil kitobi” ga kiritilgan. Quyida ayrim vakillarining bio-
ekologik xususiyatlari ko’rsatib o’tilgan. 
Rasmi 
Maqomi 
Tarqalishi 
Cheklovchi 
omillar 
Muhofaza 
choralari 
Yer yuzida 
yo’q bo’lib 
ketgan 
Farg’ona 
lokal 
endemik 
turi. 
Farg’ona 
vodiysining 
janubidagi Beshariq 
atrofida uchragan. 
Cho’ldagi 
quruq 
yerlarning 
o’zlashtirilishi, 
yashash 
joylarida 
qishloqlar 
qurilishi. 
Ko’rilmagan 
Zaif, 
tabiatan 
kam 
tarqalgan 
G’arbiy 
Tyan-Shan 
endemik 
turi. 
G’arbiy Tyan-Shan, 
O’zbekistonda 
Ugom, Qorjontov, 
Piskom, Ko’ksuv, 
Chotqol, Qurama 
tog’ tizmalarida: 
Qozog’iston, 
Qirg’iziston va 
Tojikiston. 
Chorva 
mollarining 
o’tlashi 
natijasida soni 
kamayishi(ozuq
a o’simliklar va 
qurtlarning 
toptalishi), 
imagolarining 
nazoratsiz 
terilishi. 
Chotqol 
qo’riqxonasi va 
Ugom-Chotqol 
milliy tabiat 
bog’ida 
muhofazaga 
olingan. 
Zaif, 
qisqarib 
borayotgan
, mozaik 
tarqalgan 
Shimoliy 
Turkiston 
va Janubiy 
Turkiston-
Afg’onisto
n kenja 
turlari. 
G’arbiy Tyan-Shan, 
G’arbiy Pomir-
Oloy. Qozog’iston, 
Qirg’iziston va 
Tojikiston, 
Kavkazorti, G’arbiy 
Osiyo, Janubiy 
Yevropada – 
boshqa kenja 
turlari. 
Chorvachilikda 
yaylovdan 
haddan tashqari 
ko’p 
foydalanish va 
pichan 
tayyorlash, 
endoparazitizm
. 
Chotqol, 
Nurota 
qo’riqxonalari 
va Ugom-
Chotqol milliy 
tabiat bog’ida 
muhofaza 
ostiga olingan. 

---