Namangan davlat universiteti tabiiy fanlar va ekologiyaga oid ayrim muammolar

 
OTQULOQ O’SIMLIGINING XROMOTOGRAFIK TAHLILI 
M.O.Yoqubjonova- talaba,G’.O.Mamajanov 
Mamlakatimizda dorivor o’simliklarni madaniy holda ekish ishlari 1992-yilda 
boshlangan edi, - deydi "Shifobaxsh" ilmiy-ishlab markazi bosh direktori Alijon 
Mamatkarimov. Hozir bunday o’simliklar turi o’ttizdan oshdi. Dastlabki yillarda 250 
tonna dorivor o’simlikning 45 tonnasi madaniy holda yetishtirilgan bo’lsa, 2012-yilda 
shuncha mahsulotning 215 tonnadan ortig’i madaniy holda yetishtirildi. 
Mazkur markazda olib borilgan izlanishlar tufayli tabobatda keng ishlatiladigan qizil 
exinotseya, dorivor valeriana kabi o’simliklar urug’i iqlim sharoitimizga moslashtirilib, 
yuqori sifatli hosil olinmoqda. Bundan tashqari, Filippin va Yangi Gviniyada keng 
tarqalgan tukli erva, ya’ni “pol-pola”ni madaniy holda yetishtirish yo’lga qo’yildi[1]. 
Hozir ushbu o’simlik Namangan viloyati Pop tumanidagi Abu Ali ibn Sino nomidagi 
ixtisoslashgan o’rmon xo’jaligida parvarishlanmoqda. Bu yerda yiliga 100 ming donadan 
ortiq mahsulotlar ishlab chiqarilmoqda. Na’matak mevasi, dalachoy o’ti, tirnoqgul 
moychechak, marmarak, tukli erva, tog’rayhon kabi o’simliklar 30, 50, 100 grammli 

---

Tabiiy fanlar va ekologiyaga oid ayrim muammolar (Ilmiy maqolalar to’plami) XVII
113 
idishlarda qadoqlanib, O’zbekiston Sog’liqni saqlash vazirligi tomonidan berilgan 
litsenziya asosida dorixona va sanatoriyalarga yetkazib berilmoqda[2]. 
Dorivor otquloq – (Rumex confertus Willd.) torondoshlar (Polygonaceae) oilasiga 
kiruvchi ko'p yillik, bo'yi 60-150 sm ga yetadigan o't o'simlik. Ildizpoyasi kalta, yo'gon, 
ko'p boshli, ildizi kam shoxli. Poyasi tik o'suvchi, bo'g'imli, yuqori qismi shoxlangan. 
Ildizoldi to'pbarglari va poyaning pastki qismidagi barglari uzun bandli, uchbur-
chaksimon-tuxumsimon, asos qismi chuqur yuraksimon, o'tmas uchli, biroz to'lqinsimon 
qirrali, pastki tomonida tomirlari bo'ylab kalta tuklar joylashgan. Poyadagi barglari 
yuqoriga chiqqan sari siyraklashib boradi. Poyaning yuqori qismidagi barglari 
tuxumsimon (lansetsimon) bo'lib, kalta bandi bilan poyada ketma-ket o'rnashgan. Barg 
bandi poyani qamrab olib, yondosh bargchalari bilan qo'shilib o'sib, naychaga aylangan 
bo'ladi. Gullari mayda, ko'rimsiz, ro'vakka to'plangan. Gulqo'rg'oni 6 bo'lakli, otaligi 6 ta, 
onalik tuguni bir xonali, yuqoriga joylashgan. Mevasi tuxumsimon, uch qirrali, och 
jigarrang yong'oqcha. May-iyun oylarida gullaydi, mevasi iyulda yetiladi[3].