Namangan davlat universiteti tabiiy fanlar va ekologiyaga oid ayrim muammolar

Tabiiy fanlar va ekologiyaga oid ayrim muammolar (Ilmiy maqolalar to’plami) XVII
53 
ишларни ўз ичига олган ягона хуқуқий дастур мавжуд эмас, тупроқларни комплекс 
ўрганиш асосида уларнинг хосса-хусусиятларини, экологик жиҳатдан тоза ва соғлом 
тупроқ ҳолатига келтириш учун илмий асосланган ишланмалар ва тавсияларни 
жорий этиш механизми тўлиқ яратилмаган,
 
тупроқлар деградациясини аниқлаш, 
баҳолаш, мониторинг қилиш ва салбий оқибатларини бартараф этиш бўйича 
тизимли ишлар йўлга қўйилмаганлиги сабабли қишлоқ хўжалиги ерлари ишлаб 
чиқариш айланмасидан чиқиб кетмоқда, тупроқ унумдорлигини ошириш ва 
ерлардан самарали фойдаланиш соҳасида олиб борилаётган илмий ишлар етарли 
даражада йўлга қўйилмаган [2]. 
Марказий Фарғона чўлларида барпо этилган 
воҳа ландшафтлари асосан водийнинг чўлга туташ текисликларида, йирик ва майда 
дарё ёйилмаларида таркиб топган. Дарё ёйилмалари эса Фарғона водийсининг 
турли хил табиий ва иқлим шароитига эга бўлган ҳудудларида жойлашган.
Чўлларнинг 
ўзига 
хос 
хусусиятларини 
ҳисобга 
олмай 
ерларни
ўзлаштирилиши натижасида катта майдонларда тупроқ ювилиши, эрозия 
ҳодисаларининг турли кўринишлари, ер ости сувлари сатҳининг кўтарилиши 
натижасида шўртоб ва шўрхокланиш каби жараёнлар таркиб топган. Бунинг 
оқибатида кўплаб бузилган ландшафтлар вужудга келди [4]. Бинобарин,
чўлларни ўзлаштириш ва улардан фойдаланиш борасида ер ва сувдан 
фойдаланишда илм – фан, техниканинг энг сўнгги ютуқларига ҳамда инсон хўжалик 
фаолиятининг ижобий таъсирига таяниш лозим [2]. 
ХХ-аср давомида Ўзбекистонда янги ерларни ўзлаштириш жараёни кенг 
кўламда амалга оширилди. Бундай ишлар Фарғона водийси, Мирзачўл, Қарши чўли 
ва республикамизнинг бошқа бир қатор арид ҳудудларида жадаллик билан олиб 
борилди. Бунинг натижасида турли маҳсулдорликка эга бўлган ерлар ўзлаштирила 
бошланди, оқибатда ҳудудларнинг геоэкологик шароити кескин ўзгаришларга 
учради. 
Ер ости сувлари сатҳининг кўтарилиши, тупроқ унумдорлигининг пасайиши, 
шўрланиши, ботқоқланиши, шамол ва сув эрозиясининг ривожланиши, алмашлаб 
экиш тизимига амал қилмаслик, минерал ва кимёвий ўғитлардан мунтазам ҳамда 
меъёридан ортиқча фойдаланиш оқибатида ландшафтларнинг, жумладан 
воҳаларнинг геоэкологик шароити ёмонлашиб, уларнинг маҳсулдорлиги кескин 
камайиб кетди. Кучли ва ўртача шўрланган ерлар майдонининг салмоғи орта 
бошлади, шўрланган ва кучсиз шўрланган ерларнинг майдони қисқара бошлади