Namangan davlat universiteti tabiiy fanlar va ekologiyaga oid ayrim muammolar

YER YUZASINING PAYDO BO’LISHI NAZARIYALARI 
Sadirdinova N. 3 – bosqich talabasi 
Yer sharining paydo bo’lishi haqidagi hozirgi zamon nazariyalariga ko’ra yer, 
quyosh koinotda harakatlanayotgan changsimon zarrachalarning o’zaro birikishidan hosil 
bo’lgan. Manbalarda keltirilishicha; dastlab bundan 200 mln yil oldin yer sharini ulkan 
Pangeya materigi va Pantlassa okeani o’rab turgan.Pangeya materigi yer yuzasining 
taxminan 1/3 qismini qoplagan bo’lib butun yer yuzasidagi superkontinet* ko’plab 
qitalardan tashkil topgan katta quruqlik bo’lib yagona relyef shakliga ulangan edi.
Pangeya nomi: yunoncha “Barcha yerlar” so’zidan kelib chiqqan bo’lib, bu so’z ilk 
bora xx-asrning boshlarida Alfred Wegener tomonidan ishlatilgan. Pangeya materigining 
taraqqiyot bosqichlari 300 mln yil oldin hosil bo’lgan superkontinet Paleazoy erasining 
oxiri Mezazoy erasining boshlariga to’g’ri keladi. 
Natijada quyi paleozoy yotqiziqlari ko’p uchraydi. Organizimlarning deyarli 
barchasi dengiz muhitida yashashga moslashadi.Turli xildagi o’simlik va daraxt turlari 
o’sadi.Mantiya konvektsiyasi natijasida yuzaga kelgan tektonik harakatlar natijasida tog’ 
hosil bo’lish bosqichlari ro’y beradi. Bu yerda tektonik harakatlarning yuzaga kelishida 
asosan yer qobig’idagi zaiflik hududda magma paydo bo’lishi vulqon otilish zonalarining 
yuzaga kelishi, yer po’stidagi yoriqlarning kattalashishi Pangeya materigidagi yoriqlarni 
yuzaga keltiradi va materik hududi asta sekinlik bilan ikkita bo’lakka Lavraziya va 
Gondvanna materiklariga ajralib, ular orasida yangi bir Tetis okeani shakillanadi. 
Materiklarning gorizantal harakati to’g’risidagi gipotezaga ko’ra, platpormaning shimoliy 
qismi Lavraziya materigining yorilishi bilan bog’liqdir, janubiy qatori esa g’oyat katta 
Gondvanna materigining qisimlari deb qaraladi.Lavraziya so’zining kelib chiqishiga esa 
shimoliy amerika qadimgi quruqligidagi Lavrentiy daryosi nomidan kelib 
chiqqan.Terminning ikkinchi qismi esa Yevrosiyoni bildiradi. 

---