Namangan davlat universiteti tabiiy fanlar va ekologiyaga oid ayrim muammolar

KIMYO FANI MASHG’ULOTLARIDA O’RGANUVCHILARNING MUSTAQIL 
FIKRLASHGA YO’NALTIRISH 
M.Qo’chqarov, Sh.Ilhonjanova, M.Tursunova, U.Yulchiyeva, Sh.Raxmonov, T.Saypiyev 
O’quv jarayonlarida noan`anaviy usullarda mashg’ulotlarning olib borilishi 
o’rganuvchilarning mustaqil fikrlash, faollik ko’rsata olish, jarayonga ijodiy yondoshish, 
to’g’ri va tez fikrlash va o’zlashtirish, qaror qabul qilish, vaqtdan unumli foydalanish, 
mavzuga doir mavjud manbalardan unumli hamda oqilona foydalanish kabi jihatlaridan 
o’ziga xos samara va ahamiyat kasb etishi mumkin. 
Bugungi kunda ta’lim jarayonlarida o’rganuvchilarni muayyan mavzular bo’yicha 
mustaqil fikrlashga yo’naltirish, ma’lumotlarni taqqoslash, sharhlash orqali o’z fikr-
mulahazalarini namoyon erishlari uchun sharoit yaratish orqali ta’lim-tarbiya berish va 
rivojlantirish sohaning dolzarb masalalaridan biri hisoblanadi.

---

Tabiiy fanlar va ekologiyaga oid ayrim muammolar (Ilmiy maqolalar to’plami) XVII
235 
Kimyo fani tabiiy fanlar ichida o’ziga xos bo’lgan qiziqarliligi shu bilan birga ma’lum 
darajada murakkabligi bilan ajralib turadi. Valentlik bu kimyo fanining asosiy obyekti 
bo’lgan kimyoviy elementlarning ajralmas bir qismidir. Valentliksiz elementlarni qanday 
nisbatlar bilan o’zaro birikib, birikmalar hosil qilishini aniqlay olmaymiz. Valentlikni 
bilishimiz biz uchun juda katta imkoniyatni bera oladi. Muhumliligi esa har bitta 
elementning o’ziga xos valentliligi bo’ladi. Shu valentlik esa har bitta elementning 
ajralmas bir bo’ladi, eng muhim ko’rsatkichlaridan biri hisoblanadi. Valentlikni bilish 
moddani to’g’ri formulasini yoza olish, grafik tuzilishini tasvirlash, ayni moddaning xossa 
va xususiyatlarini tushunish imkoniyatlarini va bu orqali asosiy qonuniyatlar hamda 
tushunchalarni o’zlashtira olish imkoniyatlarini beradi. Hozirgi kunda valentlikni 
o’qitishni turli xil metodlari ishlab chiqilmoqda.
Quyida o’rganuvchilarni valentlik mavzusiga doir mustaqil fikrlashga yo’naltirishi 
mumkin bo’lgan taklif etilayotgan usulimiz to’g’risida to’htalib o’tamiz.
1. Nomi: Yashiringan elementlarni topish. 
2. Vaqti: 5 -8 minut. 
3. Kimlar uchun: Maktab o‘quvchilariga va kimyo fanidan tayyorganlik ko‘rayotgan 
o‘rganuvchilarga. 
4. Qaysi mavzularga mos keladi: Davriy jadvaldan to’g’ri foydalanish, davriy 
jadvalidagi elementlarning valentliklarini topish, mos keluvchi element atomlari 
to’g’risidagi ma’lumotlarni topish va undan so‘ng tegishli bob va bo‘limdan so‘ng esa 
takrorlash sifatida qo’llansa bo‘ladi. Qolaversa tegishli to‘garak mashg‘ulotlarida, sinfdan 
tashqari darslarda, kimyo kechalari va fan xaftaliklarida topshiriq sifatida berilishi 
mumkin. 
5. Maqsad: O‘rganuvchini mustaqil fikrlashga undash, uning ilmiy saloxiyatini 
oshirish uni ijodiy va kreativ g‘oyalarini rivojlantirishga, talabchanlikka, tezkorlikka 
intilishga qolaversa elementlarni yodda saqlash ko‘nikmalarini xosil qiladi. 
6. Afzalligi va Yutuqlari: Elementlarni davrlarda joylashish o’rni, nomi va valentlik 
bo‘yicha eslab qolish, uzviylik va mutanosiblik bo‘yicha, diqqatni jamlash bo‘yicha, 
teskorlik, topqirlik va chaqonlikni rivojlantirishga undaydi. 
7. Kamchiligi. Usulni maqsad va vazifasi avvaldan yahshilab tushuntirilmasa 
o’quvchi biroz chalg’shi mumkin. 
Proyektor ekranida yoki tarqatma materialda quyida keltirilgan tasvirli ma’lumot 
tarqatiladi. 
Ftor 
Bariy, Kalsiy 
Brom, Azot, Xrom + 
Bor 

---