Namangan davlat universiteti tabiiy fanlar va ekologiyaga oid ayrim muammolar

 
Ayiqtovondoshlar
(
Ranunculac
) – ikki pallalilar sinfining ayritojlilar kenja sinfiga 
mansub o
ʻ
simliklar oilasi. A. asosan ko
ʻ
p yillik (ba’zilari bir yillik) o
ʻ
t. Buta yoki chala 
buta turlari ham uchraydi. Barglari ketma-ket (ba’zi turlarida qarama-qarshi) o
ʻ
rnashgan, 
ko
ʻ
pincha yon bargchasiz, panjasimon – o
ʻ
yma yoki qirqma, oddiy (ba’zilarida 
murakkab). Gullari ikki jinsli, ko
ʻ
pchilik turlarida to
ʻ
g
ʻ
ri (akti-nomorf), ayrim turlarida 
qiyshiq (zigo-morf). Gulqo
ʻ
rg
ʻ
oni oddiy yoki qo
ʻ
shqavat. Sallagul (
Paeonia
), suvyig
ʻ
ar 
(
Aquilegia
), parpi (
Aconitum
), isfarak (
Delphinium
), ayiktovon (
Ranunculus
) kabi 
turkumlarga mansub o
ʻ
simliklarning gulkosasi, ko
ʻ
pchilik turlarida esa gultojlari ham 
besh bargli. Aksariyat turlarida changchi va urug
ʻ
chilar ko
ʻ
p. Mevalari – bargak yoki 
yong
ʻ
oqcha, kamdan-kam hollarda ko
ʻ
sakcha shaklida. A.ning 1500 ga yaqin turi bor. 
Tropik zonadan boshlab shimolidagi barcha mintaqalarda uchraydi. Markaziy Osi-yoda 
200 dan ziyod turi (25 turkumi) bor. O
ʻ
zbekistonda A.ning ayiktovon, isfa-rak, pufanak 
(Anemone), adonis (Adonis), suvyig
ʻ
ar kabi turkumlariga mansub juda ko
ʻ
p turlari o
ʻ
sadi. 
Ba’zilari, mas, sallagul, isfarak, suvyig
ʻ
ar xushmanzara o
ʻ
simlik, ayrimlari esa, mas, 
adonis, ayiqtovon, parpilar dorivor o
ʻ
simlik. A.ning ayiqtovon, parpi singari tur-
kumlariga mansub turlarning tarkibida zaharli moddalar (alkaloid va glikozidlar) bor. 
Shu sababli bundam o
ʻ
simliklar o
ʻ
sgan o
ʻ
tloqlarda mol boqish xavfli. 
Ranunculus repens
o‘simligi, asosan, qir, dasht, adirlar tog’li va tog’ oldi hududlarida 
keng tarqalgan. Bu 50 sm (20 dyuym) gacha o'sadi. Gullari oltin sariq, yaltiroq va diametri 
2-3 sm (3⁄4-1+1⁄4 dyuym), odatda beshta bargchali, gul poyasi ingichka yivli. Yaltiroqlik 
bargning oynasi kabi harakat qiladigan silliq ustki yuzasidan kelib chiqadi; yaltiroq 
changlatuvchi 
hasharotlarni 
jalb 
qilishga 
va 
gulning 
ko'payish 
organlarini 
termoregulyatsiyasiga yordam beradi. Meva - uzunligi 2,5-4 mm (3⁄32-5⁄32 dyuym) 
uzunlikdagi akenlar to'plami.

---