Namangan davlat universiteti tabiiy fanlar va ekologiyaga oid ayrim muammolar

Tabiiy fanlar va ekologiyaga oid ayrim muammolar (Ilmiy maqolalar to’plami) XVII
115 
bo`lgan hosilalarini sintez qilish, shuningdek, sintez qilingan birikmalar tarkibi, tuzilishi 
va xossalarini o`rganish, ularning fiziologik faolligining tuzilishiga bog’liqligini aniqlash, 
ular asosida dorivor preparatlar tayyorlash hamda qo`llash bo`yicha keng ko`lamli 
tadbirlar amalga oshirilmoqda.
Ko`pgina alkaloidlar qattiq kristall moddalar, rangsiz, hidsiz, achchiq ta`mga ega. 
Ba`zi alkaloidlar asoslar shaklida suyuq moddalar bo`lib, kuchli yoqimsiz hidga ega 
(kolxitsin, nikotin, kolxamin) va optik faol birikmalardir. Alkaloidlar - asoslar suvda kam 
eriydi yoki amalda erimaydi. Lekin, turli xil organik erituvchilar: spirt, efir, benzol va 
boshqalarda yaxshi eriydi. Ko`plab alkaloidning tuzlari spirtlarda ham eriydi. Ammo, bu 
qoidadan cheklanishlar ham mavjud: efedrin, pilokarpin asoslari suvda juda yaxshi eriydi, 
ba`zi tuzlar - kokain gidroxloridi va boshqalar xloroformda eriydi. [2]
Oldindan yaxshilab quritilgan va maydalangan o`simlik qismlaridan alkaloidlarni 
ajratib olishda asosan uchta usul qo`llaniladi. Birinchisi, qaynash harorati 100°C dan past 
bo`lgan alkaloidlarni suv bug’i bilan tozalashga asoslangan. Qolgan ikkita usulda 
alkaloidlar tuz yoki asos sifatida ekstraktsiya yo`li bilan ajratiladi. Alkaloidlarning tuzlari 
xom ashyoni organik yoki mineral kislotalar bilan neytrallangandan keyin suv yoki spirt 
bilan ekstraktsiyalab olinadi. Olingan ekstrakt alkaloidlarning parchalanishini oldini olish 
uchun 30-40°S dan yuqori bo`lmagan haroratda vakuumda erituvchi bug’lantiriladi. 
Ushbu usulning kamchiligi shundaki, alkaloidlar bilan birgalikda ko`p miqdordagi ularga 
bog’langan moddalar (uglevodlar, oqsillar, smolalar, efirlar va boshqalar) olinadi.
Foydalanilgan adabiyotlar 
1. X.N.Aripova Itogi issledovaniya alkaloidonosnix rasteniy. Pod red. - Tashkent: 
FAN, 1993. - 308 s
2. R.V. Aliqulov Gomaaporfinovie alkaloidi rasteniy Colchicum L.R. //Monografiya, 
‚Universitet‛,Toshkent, 2019, 136 s.