Namangan davlat universiteti tabiiy fanlar fakulteti

X=b∙100/a
X-umumiy kulning foiz miqdori
a-analizga olingan maxsulotning boshlang’ich og’irligi
b-kuydirilgandan keyingi qolgan kul miqdori.


II.3. O’simlik tarkibidagi ekstraktiv moddalarni ajratish usullari va sifat reaksiyalari.
Kumarinlarga sifat reaksiyalarida ular eritmalarining ultrabinafsha nurda o’ziga hos floressensiya bilan tovlanishiga hamda ba’zi reaktivlar bilan spetsifik reaksiya berishiga asoslangan. Bu reaksiyalardan ko’p ishlatiladigani va eng muhimlari deazoreaktiv bilan o’tkaziladigan reaksiya hamda lakton reaksiyalaridir.
Quritilgan va maydalangan mahsulotdan 1-2 gr olib, kolbaga solinadi. Uning ustiga 5-10 ml suv quyib, 4 soatga qoldiriladi. So’ngra kolbani 50 grdusda 2-3 minut qizdiriladi. Ajratmani filtrlab olinadi va unga besh foizli ishqor eritmasidan bir necha tomchi quyib, suv hammomida bir necha minut qizdiriladi. Agar spirtli ajratmada kumarinlar bo’lsa, ular kumarinatlar hosil qiladi va natijada eritma sariq (och sariq) rangga bo’yaladi. Sariq (och sariq yoki saqg’ish) rangli ishqoriy sharoitdagi ajratmani ikkita probirkaga bo’lib, kumarinlarga sifat reaksiyalar qilinadi.
Laktor reaksiyasi-Ikkinchi probirkadagi sarg’ish rangli ajratmaga (ishqoriy sharoitdagi) 4 barobar ortiq miqdorda suv qo’shilgan taqdirda aralashma loyqalanmasligi va cho’kma hosil bo’lmasligi lozim. So’ngra bu aralashmaga xlorid kislotaning 5 foizli eritmasidan quyib neytrallanadi.
Reaksiya natijasida suvda erib, sariq rangli eritma hosil qilgan kumarinlar xlorid kislota ta’sirida suvda erimaydigan laktonlar –kumarinlarga aylanadi. Agar persen tarkibida kumarinlar glikozidlar holida bo’lsa, oldin ularni gidrolizlanadi. Buning uchun mahsulotdan tayyorlangan spirtli aralashmaga suv quyiladi, so’ngra efir quyib chayqatiladi va efir qismini bo’luvchi voronka yordamida ajratib olinadi. Efirni uchirib yuboriladi. Qolgan qismini spirtda eritiladi. Ana shu spirtda eritib olingan kumarinlarga yuboriladi. Ko’rsatilgan diazoreaksiya va lakton reaksiyalari qilinadi.