Наманган давлат университети табиий фанлар факультети

Bilimni mustaҳkamlash uchun savollar. 
 
1.
Uy vazifalarni qanday xillarga bo’lish mumkin? 
2.
Uy vazifalari berishda o’qituvchi nimalarga ehtibor berishi kerak. 
3.
Darslik bo’yicha uy vazifalarida nimalarga ehtibor berish kerak? 
4.
Uyda bajariladigan amaliy ishlar qanday bo’ladi?
 
Ekskursiyalar. 
Reja: 
1.
Ekskursiyaga tahrif berish. 
2.
Biologik ekskursiyalarning bilim orttirishdagi roli. 
3.
Biologik ekskursiyalarning tarbiyaviy aҳamiyati. 
4.
Ekskursiya turlari. 
5.
Ekskursiyaga tayyorgarlik. 
6.
Ekskursiyaning o’tkazish usullari. 
7.
Ekskursiya materiallarini ishlash va undan foydalanish. 
Tayanch so’zlar. 
Ekskursiya turlari, ekskursiyaning tahlim va tarbiyaviy aҳamiyati. 
Ekskursiyaga tayyorgarlik. Ekskursiya o’tkazish usuli. 
Ekskursiya lotincha «Excursio» - «sayr etish» degan so’zdan olingan bo’lib, 
vistavka, korxona yoki tabiatning diqqatga sazovor joylariga kollektiv ravishda 
uyushtirilgan sayr mahnosi tushuniladi. Maktablarda tashkil etiladigan ekskursiya 
esa sinf yoki o’quvchilar gru’’asi bilan olib boriladigan tahlim-tarbiyaning bir 
formasi bo’lib, «o’rganilayotgan buyum va ҳodisalarni joyiga borib, tabiiy ҳolatida 
yoki sunhiy maxsus sharoitda bevosita idrok etishga - ekskursiya» deyiladi. 
Oddiy qilib aytganda – ochiq ҳavoda dars o’tishga aytiladi. Biologik ekskursiyalar 
sinfdan tashqarida: tabiatda, qishloq xo’jaligida ishlab chiqarish obhektlarida va 
boshqa joylarda (botanika bog’i, zoovistavka, muzey, ilmiy-tadqiqot muassasalari 
kabilarda) o’tkaziladigan o’quv xarakteridagi mashg’ulotdir. 
Ekskursiyalar asosan baҳorda va kuzda botanika, zoologiya, umumiy biologiya 
kurslarida o’tkaziladigan biologik ekskursiyalar dastur materialini o’rganish va 
mustaҳkamlashga bag’ishlanadi. 
Ular maktab dasturida ko’rsatilgan va o’quvchilar uchun majburiydir. 
Tirik tabiat obhektlarini va xodisalarini bevosita bilish, tabiiy sharoitda o’rganish 
imkoniyatini beradi. O’quvchilar o’rganilayotgan o’simlik va ҳayvonni ularning 
yashash sharoitida ko’radilar. Organizm tuzilishi va ҳayot faoliyatining yashash 

---

muҳitiga moslanuvchanligini yaqqol ‘ayqab oladilar. O’quvchilarning bilimini 
kengaytiradi va mustaҳkamlaydi. O’quvchilar o’simliklar va ҳayvonlarni tabiiy 
muҳitda o’simliklarni tu’roqqa, ҳayvonlarni esa, o’simliklarga bog’liq ҳolda 
ko’radilar va o’quvchilarning tabiatni o’rganishda bo’lgan qiziqishlarini 
kuchaytiradi. 
Qishloq xo’jaligi, ishlab chiqarish, tajriba stantsiyalari, mevazor, ko’chatzor kabi 
joylarga uyushtirilgan ekskursiyalar o’quvchilarda ishlab chiqarishning turli 
soҳalariga nisbatan zo’r qiziqish uyg’otadi. 
Biologik ekskursiya jarayonida o’quvchilar biologik bilimlarning amalda qanday 
qo’llanilayotganligini bilib oladilar. Bunday ekskursiyalar o’quvchilarning kasb 
tanlashlarida ҳam ijobiy tahsir ko’rsatadi. 
Quyidagi ekskursiyaning tarbiyaviy aҳamiyati. 
Ekskursiya ҳam tarbiyaviy aҳamiyatlarga egadir: 
1.O’quvchilarda ongli intizom; 
2.O’rtoqlik va do’stlik; 
3.Tashabbuskorlik va ҳavaskorlik xislatlari tarbiyalanadi. 
4.Ekskursiyalar o’qituvchini o’kuvchilar bilan yaqinlashtiradi, unga o’z 
o’quvchilarini yaxshiroq bilib olish, (sinf sharoitida namoyon bo’lmagan o’kuvchi 
xususiyatlarini aniqlash) imkoniyatini beradi.
5.O’quvchilarda tetik va sog’lom tuyg’ularni vujudga keltiradi bu esa 
o’rganilayotgan o’quv materialining oson va ‘uxta o’zlashtirib olishini 
tahminlaydi. 
6. Ekskursiyalarda o’quvchilar estetik xarakterdagi tuyg’ularni xis qiladilar. 
7.Tabiat go’zalligini bevosita xis qilish shu tabiatga, Vatanga nisbatan muҳabbat 
tuyg’ularini uyg’otadi. 
8.
Ekskursiya davomida kelgusi dars va darsdan tashqari 
mashg’ulotlarda foydalanish uchun ҳar xil tabiiy materiallar: o’simlik va 
ҳayvonlar, ularning ayrim qismlari (urug’, ildiz, barg, ildizmeva, ildiz’oya, 
tugunak, ‘oya, mollyuska chig’anoqlari, qush ‘atlari, ҳayvon suyaklari) 
yig’iladi. 
9.
O’quvchilar tirik va tabiiy obhektlarni yig’ish va 
rasmiylashtirish (gerbariylashtirish, kollektsiyalash, ‘re’aratlashtirish) 
ko’nikmalarini ҳosil qilib boradilar.