Наманган давлат университети табиий фанлар факультети

Tabiatdagi darsdan tashqari ishlar 
asosan morfologiya, ekologiya va 
sistematikaga doir ҳodisalarni aniqlashga va gerbariy ҳamda kollektsiyalar 
tayyorlashga yordam beradigan kuzatishlar uchun topshiriqlar beriladi. Ular 
asosan yozda bajariladi va shuning uchun ko’pincha yozgi topshiriqlar deb ataladi. 
Yoz davomida V sinf o’quvchilariga poya, ildiz va barglari ҳar xil shakldagi 
o’simliklarni yig’ish: VI sinf o’quvchilariga madaniy va yovvoyi o’simliklarni 
yig’ish va gerbariy tayyorlash; VII sinf o’quvchilariga xayvonlar ustida kuzatish 
olib borish, ҳasharotlardan kollektsiyalar to’plash kabi topshiriqlar beriladi. 
O’simliklarni ҳamda ularda yashaydigan ҳasharotlarni, ular yetkazgan zararlarni, 
ularning rivojlanish fazalarini ko’rsatadigan biologik kollektsiyalar katta 
aҳamiyatga ega. O’qituvchi ixtiyorida yozda chet ellarga ota-onalari bilan 
sayoҳatga boruvchi o’quvchilar yordamida xonani qiziqarli obhektlar bilan 
boyitish uchun imkoniyat bor. O’qituvchi o’quvchilarning qaerga borishini 
oldindan bilib olib, kabinet uchun kerakli obhekt olib kelish to’g’risida topshiriq 
beradi. Albatta bunday topshiriqlar tabiat muҳofazasini ҳisobga olgan ҳolda 
bo’ladi. 
V, VI va VII sinflarda sistematik ravishda olib boriladigan fenologik kuzatishlar 
aloҳida o’rin tutadi. O’quvchilar ҳar kuni kundaliklariga tabiatdagi mavsumiy 
o’zgarishlarni yozib boradilar. O’simlik va xayvonot dunyosida olib boriladigan 
fenologik kuzatishlar obҳavoning ҳolati bilan bog’lanadi. Elementar metrologik 
kuzatishlar olib boriladi. Bu kuzatish mahlumotlari o’simliklar va ҳayvonlarning 
rivojlanishi ҳamda ҳulq-atvori bilan taqqoslanadi. 
Tirik tabiat burchagida, uchastkada va tabiatda bajariladigan darsdan tashqari 
ishlar darsda o’rganish uchun qiziqarli material beradi, o’quvchilarda mustaqil 
ishlash uquv va ko’nikmalarini tarbiyalaydi, tabatga qiziqishni rivojlantiradi. 
Bunday ishlarni bajarish uchun o’kuvchilar, odatda, topshiriqlarda ko’rsatiladigan 
o’simlik va ҳayvonlar to’g’risidagi maxsus adabiyotlarga, mahlumotnomalarga, 
entsiklopediyalarga murojat qiladilar. Ayni shu darsdan tashqari ishlar yordamida 
o’quvchilarda bilimni chuqurlashtirish uchun kitoblarga doimiy murojat qilish 
eҳtiyoji tarbiyalanadi. 
Dars bilan uzviy bog’liq ҳolda darsdan tashqari ishlar biologiya o’qitishning 
majburiy shakli bo’lib qoldi, ular darsni davom ettiradi va mustaҳkamlaydi.