50
Yung har bir arxetip ob‘ekt yoki vaziyatga muvofiq muayyan tuyg‘u va
fikr ifodasi bilan bog‘liq deb bilgan. Masalan, bola o‘z onasini idrok etar
ekan uning tasavvurlari tarbiya, hosildorlik va tobelik kabi arxetipik
onalik
sifatlari
bilan
ongsiz
ravishda
jilolanadi.
Yung
arxetipik
obrazlar va g‘oyalar tushlarda va tasviriy san‘at, adabiyot, dinda keng
qo‘llaniladigan ramzlarda o‘z ifodasini topadi deb hisoblagan.
Ayrim eng muhim arxetiplar.
Persona
(lotincha
«persona»,
«niqob»
so‘zidan
olingan)
—
biz
o‘zimizni boshqa odamlarga namoyon qiladigan, ―ommaviy‖ yuzimiz. Persona
biz ijtimoiy talablarga muvofiq o‘ynaydigan turfa rollarni ifodalaydi.
Yungning tushuntirishicha, persona o‘zgalarda taassurot qoldirish yoki
o‘zgalardan o‘z mohiyatini yashirishga xizmat qiladi.
Persona kundalik turmushimizda boshqa odamlar bilan
murosa qilib
yashash uchun zarur. Biroq Yung agar mazkur arxetip haddan ortiq ahamiyat kasb
etadigan bo‘lsa unda odam sayozlashib, yuzaki bo‘lib qolishi, hayoti bitta
rolni
bajarishgagina
qaratilgan,
haqiqiy
emotsional
tajribadan
begonalashishi
mumkinligidan
ogohlantirib
o‘tgan.
Persona bizni tevarak olamga moslashtirishda qanchalar katta ahamiyat
kasb
etsa,
ko‘lanka arxetipi shaxsning siqib chiqarilgan hayvoniy
jihatlarini
ifodalaydi.
Ko’lanka bizning ijtimoiy noma‘qul shaxvoniy
va agressiv impulьslarni, aksilaxloqiy o‘y-fikrlar va ehtiroslarni o‘zida Biroq
ko‘lankaning
ham
ijobiy
tomonlari
mavjud.
Yung
ko‘lankani
hayotiy
quvvat
manbai
sifatida
ko‘zdan
kechiradi,
samimiylik,
individuumning
ijodiy
ibtidosi
deb
biladi.
Yungga
binoan
egoning
funktsiyasi ko‘lanka energiyasini uni jilovlash orqali kerakli yo‘singa
solishdan iborat. O‘z impulьslarimizni oshkora ifoda eta olish va sog‘lom
hamda
ijodiy
hayotdan
zavq
olish.
Anima
va
animus
arxetiplarida
K.Yung
tomonidan
inson
androgin
tabiatga ega ekanligini e‘tirof etish yotadi. Anima erkaklardagi ayol
51
obrazi, uning anglanmagan ayollik jihatlari o‘z ifodasini topsa, animusda
– ayollardagi erkaklik obrazi, uning anglanmagan erkaklik jihatlari o‘z
ifodasini topgan. Mazkur arxetiplar mavjudligi, qisman bo‘lsa-da, erkak
va ayol organizmida ham testosteron, ham estrogen gormonlari ishlab
chiqilishi kabi bologik faktga tayanadi. Mazkur arxetip asrlar mobaynida
qarama-qarshi jins vakillari bilan o‘zaro ta‘sirga kirish tajribasi hosilasi sifatida
jamoaviy
g‘ayrishuuriyda
taraqqiy
etgan.
Ko‘plab
erkaklar,
muayyan
darajada, ayollar bilan birgalikdagi
turmush tarzi
natijasida ―femininlashgan‖ bo‘lsa, ayollar ―maskulinlashgan‖dirlar. Yung
anima va animus shaxs taraqqiyotini to‘xtatmaslik uchun, umumiy balansni
buzmagan
xolda,
uyg‘un
ifodasini
topishi
lozim
deb
hisoblagan.
Boshqachasiga aytsak, erkak o‘z maskulin sifatlari bilan birga ma‘lum
darajada femininlik jihatlarini ham namoyon etishi lozim bo‘lsa, ayollar
ham,
o‘z
navbatida,
o‘z
feminin
sifatlari
bilan
birga
maskulin
jihatlarini ham kerak bo‘lganda namoyon etishlari kerak. Mabodo ushbu
zaruriy
sifatlar
rivojlanmay
qolsa
shaxsda
funktsional
buzilishlar
vujudga kelishi mumkin.
O’zlik — Yung nazariyasidagi eng muhim arxetipdir. O‘zlik shaxs
tuzilmasining markaziy qismi – yuragini – tashkil etadi. Qalbning barcha jihatlari
qovishuvi (integratsiyasi) amalga oshganda, inson o‘zining birbutunligini,
uyg‘unlik
va
xotirjamlikni
his
etadi.
Yung
fikriga
ko‘ra
o‟zlikning taraqqiyoti inson hayotining asosiy maqsadi bo‘lishi shart. Arxetipning
asosiy
ramzi
bo‘lib
mandala
va
uning
turfa
ko‘rinishlaridir (abstrak doira, valiylar boshi uzra nur taralishi va h.).
mandala kabi shakllar yakunlanganligida o‘z ifodasini topadigan ―Men‖
yahlitligi, Yungga ko‘ra, tushlarda, fantaziyalarda, afsonalarda, diniy va
mistik tajribalarda namoyon bo‘ladi.
Yung din insonni to‘kislik va butunlik hissini beradigan beqiyos kuch deb
hisoblagan. SHu bilan birga,qalb uyg‘unligiga erishish – murakkab jarayondir.
SHaxs tuzilmalarining asl uyg‘unligi, to‘kisligiga erishish mushkul. O‘zlik arxetipi
52
qalbning
barcha
unsurlari, ongli va ongsiz jihatlari integratsiyasi ro‘y bermaguncha
faolligini namoyon qilmaydi. SHuning uchun, yetuk ―Men‖ga erishuv
barqarorlik, intellekt va katta hayotiy tajriba lozim.
Do'stlaringiz bilan baham: 
