Namangan davlat universiteti pedagogika-psixologiya fakulteti psixologiya kafedrasi

Ijtimoiy psixologiya shaxs va jamiyat munosabatlarini organuvchi fan. 
Ijtimoiy psixologiya juda qadimiy va shu bilan birga u o‘ta navqiron fandir. 
Uning qadimiyligi insoniyat tarixi, madaniyati va ma‘naviyatining qadimiy 
ildizlari bilan belgilanadi. Ular aslini olib qaraganda, u yoki bu jamiyatda yashagan 
kishilar o‘rtasidagi ijtimoiy munosabatlarning va tafakkurning hosilasi ekanligi 
bilan e‘tirof etilsa, ijtimoiy psixologiya o‘z uslubiyati, predmeti va fanlar tizimida 
tutgan o‘rnining yangiligi insoniyat taraqqiyotining eng yangi davrida 
shakllanganligi va rivojiga turtki berganligi bilan tavsiflanadi.
Ijtimoiy psixologiyaning fan sifatida tan olinishi xususida so‘z borar ekan, 
uning rasman e‘tirof etilishi 1908 yil deyiladi, chunki aynan shu yili ingliz olimi 
U.Makdugall o‘zining ―Ijtimoiy psixologiyaga kirish‖ kitobini, amerikalik 
sotsiolog E. Ross esa ―Ijtimoiy psixologiya‖ deb nomlangan kitobini chop ettirgan 
edi. Bu asarlarda birinchi marta alohida fan - ijtimoiy psixologiyaning mavjudligi 
tan olindi va uning predmetiga tavsif berildi.
Ikkala muallif ham – biri psixolog, ikkinchisi sotsiolog bo‘lishiga qaramay, 
bu fanning asosiy predmeti ijtimoiy hamda psixik taraqqiyot qonuniyatlarini 
uyg‘unlikda o‘rganishdir, degan umumiy xulosaga kelishgan.
Mashhur rus olimasi, sobiq ittifoqda ijtimoiy psixologiya fanining 
asoschilaridan biri, ijtimoiy psixologiya bo‘yicha ilk darslik muallifi 
G.M.Andreeva ijtimoiy psixologiya soxasida ishlayotgan mutaxassisning aslida 
kim ekanligi - psixologmi, faylasufmi yoki sotsiologmi, uning ushbu fan 
predmetiga yondashuvida o‘z aksini topadi, chunki agar u sotsiolog bo‘lsa, ijtimoiy 
qonuniyatlarni avval boshdan jamiyatdagi an‘analar va umumiy qoidalar tilida 

---

5 
tushuntirishga intilsa, psixolog konkret olingan shaxs psixologiyasining 
qonuniyatlarini umumjamiyat qonun qoidalariga tatbiq etishga xarakat qiladi.
G.M.Andreeva ijtimoiy psixologiyaning mavzu baxsi haqidagi hozirgi zamon 
qarashlarini umumlashtirib, bu o‘rinda uch xil: sotsiologik, psixologik va 
sotsiopsixologik yondashish mavjudligini asoslaydi. Nima bo‘lganda xam, shuni 
asosli tarzda e‘tirof etish zarurki, ijtimoiy psixologiyaning aloxida fan bulib ajralib 
chikishiga sabab bulgan ilmiy manbalar ikki fan psixologiya va sotsiologiya 
fanlarining erishgan yutuqlari va xar biri doirasida ma‘lum muammolarning 
yechilishi uchun yana kushimcha aloxida fanning bulishi lozimligini tan olish 
tufayli yuzaga keldi.
Shuning uchun xam uzoq yillar mobaynida ijgimoiy psixologiya soxasida 
tadkikotlar olib borayotgan shaxsning kimligiga karab, izlanishlarning natijalarida 
u yoki bu yondashuv psixologik yoki sotsiologik yondashuvning ustuvorligi 
yaqqol ko‘zga tashlandi. 
Ijtimoiy psixologiya fanining predmetini hozirgi kunda quyidagicha 
ta‘riflash mumkin: Ijtimoiy psixologiya – odamlarning jamiyatda hamkorlikdagi 
ish faoliyatlari jarayoni davomida ularda hosil bo‘ladigan tasavvurlar, fikrlar, 
e‘tiqodlar, g‘oyalar, xis-tuyg‘ular, kechinmalar, turli xulq-atvor shakllarini 
tushuntirib beruvchi fandir.