Namangan davlat universiteti pedagogika-psixologiya fakulteti psixologiya kafedrasi

Ijtimoiy-psixologik g‘oyalarning shakllanish tarixi. 
Ijtimoiy psixologiyaning fan sifatidagi tarixi uning ijtimoiy psixologik 
qarashlar yoki ijtimoiy psixologik tafakkur tarixidan anchagina yoshdir.
Insoniyatning birgalikda yashash, mehnat qilish, bir-biriga ta‘sir ko‘rsatishga 
intilishi, hayot tarzi qanchalik qadimiy bo‘lsa, ijtimoiy tafakkur, odamlarning bir-
birlariga o‘zaro hamjihatlik ko‘rsatishga bo‘lgan moyilligi va istaklari ham 
shunchalik qadimiydir. Ikkinchi tomondan qadimgi tarixdan bilamizki, odamlar 
turli marosimlar, aqidalar, an‘analarni ham ma‘lum ma‘noda o‘zaro 
munosabatlarni tartibga solish, hamkorlikda mehnat qilish va bir-birlarini turli 
balo-qazolardan muhofaza qilish yo‘llarini o‘ylab topganlar.
Qaysi bir xalqning urf-odatlari, udumi yoki qadimgi an‘analarini olmaylik, 
unda jamoaviylik psixologiyasi xukm surishini yaxshi bilamiz, unda eng avvalo 
ahloq normalarining shakllanishi uchun real asoslar mavjuddir.
1
Мирзиѐев Ш. Танқидий таҳлил, қатъий тартиб-интизом ва шахсий жавобгарлик – ҳар бир раҳбар 
фаолиятининг кундалик қоидаси бўлиши керак. Т. ―Ўзбекистон‖, 2017 й. – 45-б. 

---

13 
Masalan, turkistonliklarning ko‘plab udumlari, masalan, to‘y-maraka qilish 
va unda ommaning to‘planishi, xashar yo‘li bilan biror inshootni bitirish va unda 
barcha mehnatga layoqatli odamlarning jam bo‘lib to‘planishi kabi yuzlab udumlar 
qadimiy bo‘lib, unda muayyan ma‘noda jamoa bo‘lib yashash va hamkorlikning 
ahloqiy mezonlari namuna sifatida yorqin aks etadi.
Aynan shu kabi udumlar ijtimoiy psixologik tafakkurning paydo bo‘lishi uchun 
asos bo‘lib xizmat qilgan, shu boisdan insoniyatning tafakkur tarixi va ijtimoiy 
psixologiyani fan sifatidagi tarixida muayyan umumiylik va farqlar mavjud. 

Professor G.M. Andreevaning yozishicha, ijtimoiy psixologiyaning fan 
sifatida shakllanish tarixini belgilash shuning uchun ham mushkulki, u bir 
vaqtning o‘zida bir necha fanlar tarixiy rivojlanishiga aloqador bo‘lib, qaysi 
biri ko‘proq bu jarayonning mohiyatini belgilashini bilish qiyin.
2

Shuni alohida ta‘kidlash joizki, ijtimoiy psixologiyaning fan sifatida oyoqqa 
turishiga ko‘plab nazariy yondashuvlar turtki bo‘ldi. B. Pariginning fikricha, 
ijtimoiy psixologik g‘oyalar dastlab boshqa fan sohalarida shakllanib oldi va 
so‘ngra mustaqil fan sifatida ajralib chiqishi uchun zamin yaratdi.
3