Наманган давлат университети педагогика факультети

Нерв толасининг тузилиши
Нерв толаси нерв ҳужайраларининг ўсиқчасидир. Нерв толаси неврофибриллардан тузилган ўқ цилиндрдан иборат бўлиб, нерв импульсларини ўтказишда иштирок этади.
Ўқ цилиндр иккита парда билан ўралган. Ўқ цилиндрни бевосита ўраб турувчи пар­дани миелин парда дейилади. Миелин парда ҳар хил липоидлардан (лецитин, гликолипин, фосфолипин ва холестериндан) ташкил топган. Миелин парда ўқ цилиндрни бутунлай ўрай олмайди. Баъзи жойларда у ингичкалашиб, қисишмалар ҳосил бўлади. Бунга Ранвье қисишмалари дейилади. Икки қисишма орасида жойлашган нерв толаси бўлагига нерв толасининг сегменти дейилади.
Миелин парда ўқ цилиндрдан ўтаётган нерв импульсларини изоляция қилиш функ­циясини бажаради.
Миелин парданинг устидан ўраб турувчи пардага Швани пардаси дейилади. Швани пардасининг миелин пардадан фарқи шундаки, у қисишмалар ҳосил қилмайди ва унинг ўз ҳужайралари бўлади. Швани пардасининг ҳужайралари невроглия туридаги ҳужайралар­дандир.
Периферик нерв системасида икки хил нерв толаларини учратиш мумкин:

1. 
   Миелинли нерв толалари.
   
2. 
   Миелинсиз нерв толалари.
   

Миелинли нерв толалари деб, миелин ва Швани пардалари билан ўралган нерв тола­ларига айтилади.
Миелинсиз нерв толалари деб, фақатгина Швани пардаси билан ўралган нерв то­ла­ларига айтилади. Бундай нерв толаларида миелин парда бўлмайди.
Периферик симпатик нервлар асосан миелинсиз нерв толаларидан, соматик нервлар эса миелинли нерв толаларидан иборат. Миелин парданинг функцияси ўқ цилиндрдан ўтаётган импульсларнинг атрофга тарқалиб кэтишига (индукцияланишга) йўл қўймас­лик­дир, яъни у изолятор вазифасини бажаради. Шунинг учун миелинсиз нерв толаларининг ўтказиш тезлиги миелинли толаларга қараганда секинроқ бўлади. Айрим миелинли нерв толаларининг импульсларини ўтказиш тезлиги 30 – 80 м/сек бўлса, миелинсиз толали сим­патик нервларнинг ўтказиш тезлиги атиги 0,7 – 1,3 м/сек га тенг.
Маълумки, периферик нервлар нерв толаларининг йиғиндисидан ташкил топган. Бу нерв толаларини бир-бири билан бирлаштириб, тутамчалар ҳосил қилувчи бириктирувчи тўқимага эндоневрий дейилади. Алоҳида гуруҳлар ҳосил қиладиган бу тутамчалар эса пе­риневрий ёрдамида ўзаро бирлашиб туради. Мазкур тутамчалар йиғиндисини ташқи то­мондан ўраб турувчи умумий бириктирувчи тўқимага эпиневрий дейилади.