Namangan davlat universiteti kimyo kafedrasi organik birikmalarning tuzilish nazariyasi

Alkеnlarni gidrоgеnlash. Alkеnlarga vоdоrоdning birikishidan alkanlar hоsil bo‘ladi:

Organikbirikmalarnimetallarishtirokidagidrogenlashrеaksiyalarinio‘rganganligiuchunP. Sabate 1912-yildaNobelmukofotigasazovorbo‘lganedi.

Alkenlarnigeterogengidrogenlashmetall-katalizatorningqattiqyuzasidakechadi (geterogenkataliz). Metall-katalizatorlarvodorodniadsorbsiyalashvaalkenlarbilankoordinatsionbog‘larhosilqilishqobiliyatigaega. Katalizatoryuzasidadastlabalkenning-bog‘iuziladi, so‘ngravodorodmolekulasibilanreaksiyagakirishadi. Katalizatoryuzasidastereospetsifikreaksiyaborib, vodorodningalkenlargasin-birikishiamalgaoshadi (21-rasm).

21-rasm. Geterogen katalitik reaksiyalarda vodorodning alkenlarga sin-birikish sxemasi

Alkenlarni gomogen katalitik gidrogenlash eritmada o‘tkaziladi (gomogen kataliz). Bu gidrogenlashda eng ko‘p ishlatiladigan katalizatorlardan biri benzolga eritilgan tris-(trifenilfosfin)rodiyxlorid (Uilkinson katalizatori)dir.

Gomogen gidrogenlashda ham sin-birikish (vodorodning ikkala atomi ham qo‘sh bog‘ga alken molekulasining faqat bir tomonidan birikadi) boradi. Gomogen gidrogenlash bir qator afzalliklarga ega. Geterogen – katalitik reaksiyalardan farqli o‘laroq bu gidrogenlashda alkenning izomerlanishi va C=C–bog‘larning gidrogenolizi kuzatilmaydi. Gomogen gidrogenlash selektiv boradi va masalan, diyenlarda qo‘sh bog‘larni tanlab qaytarishga imkon beradi.