Namangan davlat universiteti kimyo kafedrasi organik birikmalarning tuzilish nazariyasi

Nazorat savollari:

Geterotsiklik birikmalarning aromatik xususiyati. Kimyoviy bog'lanishni buzish turlari. Substrat tuzilishi va reaktivlar tabiati tufayli organik reaktsiyalar mexanizmini aniqlash.

Laboratoriya ishi-8
To'yingan uglevodorod sharoitlari va mexanizmlari tufayli reaktsiyalar
Alkanlar asosan tabiiy manba’lardan va sintez usuli bilan olinadi.

1.Alkanlarning asosiy manba’’i neft va tabiiy gazdir. Tabiiy gaz 95-98 % metan, 2-5% etan, propan, butandan iborat bo‘ladi. Neftni qayta ishlab alkanlarni aralashmasi olinadi.

2.Tosh yoki qo‘ng‘ir ko‘mirni vodorod bilan molibden, volfram va nikel metallarining oksidlari va sulfidlari ishtirokida 450-470^oС, 300 atm bosimda gidrogenlanadi. Buning natijasida alkanlar va sikloalkanlar hosil bo‘ladi.

3.Fisher-Tropsh usuli. Uglerod(II)- yoki (IV)-oksidi kobalt va temir katalizatorlari ishtirokida qaytarilsa alkanlarning aralashmasi hosil bo‘ladi:

4.Karbidlardanolish. Ayrimkarbidlargasuvta’sirettiribmetanolinadi: Al₄C₃+ 12H₂O 3CH₄+4Al(OH)₃

5.Vyurs (1855 y.) reaksiyasibo‘yichagalogenalkanlardanolish: 2CH₃CH₂CH₂CH₂Vr+ 2NaC₈Н₁₈+ 2NaBr. Buusulbilanjuftuglerodatomitutganalkanlarniolishyaxshiunumbilanboradi. Toqsonliuglerodatomitutganalkanlarniharxilgalogenalkanlardanolinganligisabablialkanlarningaralashmasihosilbo‘ladi:

CH₃CH₂CH₂Вr + CH₃CH₂Вr + 2Na  C₅Н₁₂+ C₆N₁₄ Q C₄N₁₀+ 2NaBr

Bunday reaksiyani litiy metali va mis tuzlari ishtirokida efir eritmasida olib borilsa yuqori unum bilan alkan hosil bo‘ladi (Kori-Xaus reaksiyasi):

CH₃X + 2Li  CH₃Li + LiX 2CH₃Li + CuI  (CH₃)₂LiCu + LiI

(CH₃)₂LiCu + C₅H₁₁I  C₆H₁₄ + CuI + LiI

Galogenalkanlarning reaksiyaga kirishish qobiliyati va reaksiya unumi quyidagi qatorda o‘zgaradi: RX (100%)  R₂CHX (50%)  R₃X (30%)

6.Kislota tuzlaridan olish RCOONa + NaOH  RH + NaCO₃.

7.Organik birikmalarni qaytarib olish: