Namangan davlat universiteti kimyo kafedrasi organik birikmalarning tuzilish nazariyasi

Radikallarni xosil qilish usullari va barqarorligi.

Erkin radikallarni bir necha usullar bilan xosil qilish mumkin. Birinchi marta 1929 yili Panet radikallarning xosil qilish va o`rganish mumkinligini aniqlagan. U metallorganik birikma Rb(CH₃)₄ ni yuqori xaroratda parchalab, metil radikalini xosil qilgan

Erkin radikal xosil qilishni quyidagi usullari mavjud:

a) Moddalarni qizdirish yo`li bilan (termik usul) erkin radikallar xosil qilish.

Kimyoviy moddalar tarkibidagi bog’lar tuzilishiga qarab turli xaroratlarda radikal uzilishiga uchraydi.

2. Moddalarga yorug’lik nuri ta`sir ettirib erkin radikallar xosil qilish (fotoliz).

Nur ta`sir ettirilgan modda uni yutsa va nurning energiyasi kimyoviy bog’ning uzilish energiyasiga teng yoki undan katta bo`lsa, kimyoviy bog’ erkin radikalar xosil qilib uziladi.



3. Nurlanishlar ta`sirida erkin radikallarning xosil bo`lishi.

Kimyoviy bog’lar moddalar ⁶⁰So manbaidan chiqayotgan -nurlar bilan nurlantirilganda xam gomolitik tarzda uziladi. -nurlarning energiyasi juda katta bo`lganligi uchun u deyarli barcha kimyoviy bog’larni gomolitik tarzda uzadi:



bu erda - -nurlar ta`sirida xosil bo`ladigan energiyaga boy elektron.

4. Moddalarni mexaniq maydalash bilan erkin radikallar xosil qilish.

Mexaniq energiya yordamida bog’larni uzish mumkin. Ul’ratovush yordamida tebranishlar, juda tez aralashtirish, tebranma tegirmonlarda maydalash organik modda molekula bog’larini radikal parchalashga olib keladi.

Bog’larni mexaniq energiya yordamida radikal xosil qilib parchalashga mexanokimyo deb yuritiladi.

5. Oksidlanish-qaytarilish reaktsiyalari natijasida erkin radikallarni xosil bo`lishi.

Kimyoviy birikmalarga oksidlovchilarning, qaytaruvchilarning ta`sir qilishi yoki elektroliz vaqtidagi oksidlanish-qaytarilishi reaktsiyasi natijasida xam erkin radikallar xosil bo`la oladi.

1. 
   qaytaruvchi ta`sirida radikalning xosil bo`lishi.
   

2. 
   Oksidlovchi ta`sirida radikalning xosil bo`lishi.
   

3. 
   Elektroliz vaqtida radikalning xosil bo`lishi.