Namangan davlat univеrsitеti boshlang‟ich ta'lim mеtodikasi kafеdrasi



Download 2,14 Mb.
Pdf ko'rish
bet234/365
Sana31.12.2021
Hajmi2,14 Mb.
#261057
1   ...   230   231   232   233   234   235   236   237   ...   365
Bog'liq
Namangan davlat univеrsitеti boshlang ich ta'lim mеtodikasi kafе

3.  So„z  tartibi.  Gap  tarkibidagi  so‗zlarda  maxsus  grammatik  ko‗rsatkichlar 
bo‗lganda,  ularning  o‗rnini  almashtirish  sintaktik  holatni  o‗zgartirmaydi.  Qiyoslaylik: 
daraxtlarning  tagida...  nozikkina  maysalar  ko„rinib  qoladi.  (O„.U.).  –  Nozikkina 
maysalar daraxtlarning tagida ko„rinib qoladi.  
So‗zlarda  maxsus  grammatik  ko‗rsatkichlar  bo‗lmaganda,  ularning  o‗rnini 


134 
 
almashtirish  sintaktik  holatga  ta‘sir  qiladi.  Qiyoslang:  yam-yashil  dala  (aniqlovchili 
birikma) – Dala yam-yashil (ega, kesimdan iborat yig‗iq gap). 
4.  Pauza  (to„xtam).  Pauza  ham  sintaktik  vosita  sifatida  ahamiyatga  ega. 
Pauzaning  o‗zgarishi  sintaktik  holatning  o‗zgarishiga  sabab  bo‗lishi  mumkin.  Masalan: 
Quloq solib o„tirgan boladan so„radi. Bunda boladan so‗zidan so‗ng pauza qilinsa, quloq 
solib  o„tirgan  sifatdoshi  boladan  so‗ziga  nisbatan  sifatlovchi  vazifasini  bajaradi.  Agar 
quloq  solib  o„tirgan  sifatdoshidan  keyin  pauza  bo‗lsa,  sifatdosh  otlashgani  holda  ega 
vazifasini bajaradi. 
So„z birikmasi 
 Odatda,  nutqda,  gapda  so‗zlar  ma‘lum  qonun-qoidalar  asosida  o‗zaro  ma‘no  va 
grammatik  jihatdan  bog‗langan  bo‗ladi.  Masalan,  qiziqarli  kitob,  toqqa  chiqmoq,  tez 
o„qimoq.  Bunday  juftlik  bir  butunlik  hosil  qilib,  yaxlit,  lekin  o‗z  ichida  qismlarga 
bo‗linadigan bir butun tushunchani bildiradi. Ikki yoki undan ortiq mustaqil so‗z va so‗z 
shakllarning  nopredikativ  tobe  aloqasi  asosida  birikishidan  hosil  bo‗lgan  bog‗lama  so„z 
birikmasi deyiladi. 
So‗z  birikmasi  mustaqil  so‗zlarning  bog‗lanishidan  hosil  bo‗ladi,  yordamchi 
so‗zlar  (ko‗makchilar)  o‗z  oldidagi  mustaqil  so‗z  bilan  birikmaning  bir  qismi,  a‘zosi 
sanaladi. Masalan, do„stlik haqida suhbatlashmoq, qarsaklar bilan olqishlamoq kabi. 
So‗z  birikmasi  tarkibidagi  so‗zlardan  biri  hokim,  ikkinchi  tobe  bo‗ladi.  So‗z 
birikmasi boshqaruv, bitishuv, muvofiqlashuv usullari bilan hosil bo‗ladi. 
So‗z birikmasi frazeologik iboralardan farq qiladi. Frazeologik iboralar so‗z kabi 
til  birligi  bo‗lib,  so‗z  kabi  tayyor  holda  qo‗llanib,  bir  butun  holda  lug‗aviy  ma‘no 
ifodalaydi va gapda bitta gap bo‗lagi vazifasini bajaradi. So‗z birikmasi esa nutq birligi 
bo‗lib,  nutq  so‗zlanib  turgan  paytda  tuziladi  va  tarkibidagi  qismlar,  a‘zolar  boshqa-
boshqa gap bo‗lagi vazifasini bajaradi. 
So‗z  birikmasini  gapdan  farqlash  lozim.  So‗z  birikmasi  tushuncha  ifodalab, 
nominativ (nomlash, atash) vazifasini bajaradi, shuning uchun intonatsion tugallikka ega 
bo‗lmaydi. Gap esa fikr bildirib, kommunikativ (aloqa qilish) va kognitiv (fikr almashish) 
vazifalarini bajaradi. So‗z birikmasi kamida ikki mustaqil so‗zdan tuzilsa, gap ba‘zan bir 
so‗zdan ham tashkil topishi mumkin. 
So‗z  birikmasi  o‗zaro  teng  bog‗langan  so‗zlardan  ham  farq  qiladi.  Masalan: 
Maqsad va marom insonning eng buyuk quvvatidir. (Oz-oz o„rganib dono bo„lur). Bunda 
maqsad va marom so‗zlari o‗zaro teng bog‗lanib, gapda uyushiq bo‗lak hosil qilib, so‗z 
birikmasi sanalmaydi. 

Download 2,14 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   230   231   232   233   234   235   236   237   ...   365




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish