Nafas shodmonov o‘zbek mumtoz adabiyoti tarixi

1.
 
O‘tluk –
«Devonu lug‘otit turk»da o‘git, nasihat ruhidagi she’rlar 
o‘tluk 
deb nomlanadi. Ba’zan bu atama ma’nosini 
o‘vo‘t 
so‘zi ham ifodalagan. O‘vo‘t 
asli o‘gitdir. O‘tluk tarbiya mavzusidagi bir necha bandli o‘git hamda nasihatlardir. 
 
Qo‘shni-qo‘nuq ag‘ishqa, 
(Qo‘ni –qo‘shni qarindosh,
 
Qilg‘il ang‘ar ag‘irlik. 
 
Ko‘rsin sendan yaxshilik.
 
Artut alib anung‘il,
Ne-ne sovg‘a qilishga,
 
Ezgu tavar o‘g‘ruluq... 
 
Yaxshirog‘in qil ortiq.)
3. Tabzug‘ – 
turkiy adabiyotdagi qadimiy janrlardan biridir. Turkiy xalqlar 
topishmoqni shunday ataganlar. Lekin ular faqat kichik matndangina iborat 
bo‘lmay, narsa buyumlar haqidagi savol-javoblar orqali ham ifodalangan. Bunga 
Gerodotning «Tarix» kitobida berilgan «Doroning Skifiyaga yurishi» qissasini 
misol tariqasida keltirish mumkin. Lekin avval shuni aytish kerakki, bu usul turkiy 
xalqlar og‘zaki ijodida juda qadim zamonlarda ildiz otganligini ko‘rsatadi.
Skiflar hukmdori Doroga qush, sichqon, qurbaqa va beshta kamon o‘qini 
sovg‘a qilib jo‘natadi. Bu narsa-buyumlarda ma’no yashiringan bo‘lib, Doro uni 
topishi kerak edi. Forslar hukmdori topishmoq-buyumning javobini quyidagicha 
izohlaydi: «Skiflar menga hokimiyatni, yer hamda suvini topshirmoqchi. Sichqon 
yerda yashaydi, insondek yerning mahsulotidan oziqlanadi. Qurbaqa suvda 
yashaydi. Qush chaqqonligi bilan otga o‘xshaydi, kamon o‘qlarini topshirishlari 
esa skiflarning bizga qarshilik ko‘rsatmasliklarining belgisidir». 
Doro Skifiyaga bostirib kirganida uning qo‘shini safida Gobriy ismli dono 
kishi bor edi. U skiflar jo‘natgan buyum – topishmoqni boshqacha izohladi. «Agar 
siz, forslar, qushdek osmonga parvoz etmasalaringiz yoki sichqondek yer ostiga 
yo‘qolmasalaringiz yoki qurbaqadek botqoqqa sakrab tushmasalaringiz ushbu 
kamon o‘qlaridan halok bo‘lasizlar, vatanlaringizga qayta olmaysizlar». 

---

37 
4.
Sandrush – 
Sandrush qadimgi turkiy tilda «tortishuv» ma’nosini beradi. 
Bu janr o‘zining keyingi taraqqiyoti davomida “munozara” deb atala boshladi. 
Qadimgi turkiylarning “Qish va yoz” sandrushi bunga misol bo‘la oladi.