Nafas shodmonov o‘zbek mumtoz adabiyoti tarixi

Qahramonlik qo‘shiqlari. 
«Devon»dagi ayrim adabiy parchalar qabilalar 
o‘rtasidagi jang epizodlari va qabila baqodirlarining mardona kurashini tasvirlaydi. 
Bunday qushiqlar, Mahmud Koshg‘ariyning ko‘rsatishicha, rajaz deb atalgan.
 
Tunla bila kuchalim,
Yamar suvin kachalim,
Tarnchuk suvin ichalim,
Yuqg‘a yari ukulsun. 
 
Takra olib akuralim, 
Attin tushib yukaralim,
Arslanlayu kykaralim,
Kuchi anin kavilsun.
Mazmuni: Tuni bilan ko‘chaylik, Yamar suvidan o‘taylik, Tarnchuk 
(chashma) suvidan ichaylnk, Qochayotgan dushman tor-mor bo‘lsin. 
(Dushmanning) atrofini o‘rab, qamal qilamiz, Otdan tushib yuguramiz, 
Arslondek na’ra tortamiz, Uning kuchini quritamiz. 
Alp aranni uzurdim, 
Bo‘ynin aning qayirdim, 
Altun-kumush yuzurdim, 
Susi qalin kim tutar.
Mazmuni: (Dushmanning) bahodir askarlarini to‘zitib yubordim. Bo‘yinlarini 
egdirdim, (O‘lja) oltin-kumushni orqalatib (keltirdim), Odam o‘tolmas darajada 
askari qalin edi. 
Marosim qo‘shiqlari. 
Bu turkum qo‘shiqlarga asosan marsiya janridagi 
qo‘shiqlardan parchalar keltirilishi kuzatiladi. Ular jang maydonida bahodirlarcha 
kurashib halok bo‘lgan qahramonlarga bag‘ishlanadi, ularning mardligi, jasorati, 

---

108 
fidokorligi kabi fazilatlari maqtaladi, judolik hasratlari, motam qayg‘usi 
ifodalanadi. Alp Ertungaga bag‘ishlangan marsiya shular jumlasidandir. “Yunon 
va ossuriy tarixchilari skiflarning ulkan sarkardasi sifatida tan olingan Madini 
Prototeyning o‘g‘li deb hisoblashadi. Madi esa uzoq asrlar davomida turkiy 
adabiyotda Alp Er To‘nga, forsiy adabiyotda Afrosiyob nomi bilan tasvirlangan 
qahramonning tarixdagi prototipidir”
10
.
Ulishib eran bo‘rlayu,
Yirtin yaqa urlayu,
Siqrib uni yurlayu,
Sig‘tab ko‘zi o‘rtilur.
Mazmuni: Mardlar yig‘lab, bo‘ridek uvlashdilar, Yoqalarini yirtib 
baqirishdilar, Faryod chekdilar, Qattiq yig‘idan ko‘zlari xiralashib, (go‘yo) parda 
bosdi.