Nafas ikkita tashqi va ichki nafas olishga bolinadi

O’pkaning tiriklik sig’imi. Kuchli nafas olganda o’pkaga kirgan havoning umumiy miqdori o’pkaning tiriklik sig’imi deb ataladi.
Bunda: normal nafas olish. 500 ml rezerov nafas olish va nafas chiqarish 1500 ml, qoldiq havo 1500 ml. Yangi tug’ilgan bolalar har nafas olganda 15-20 ml, 6 oylikda 35-50 ml, 1 yoshda 60 ml, 2 yoshda 115 ml, 6 yoshda 130 ml, 11 yoshda 160-170 ml, 14 yoshda 225 ml, katalar esa 500 ml nafas oladi. Har bir odamda o’pkaning tiriklik sig’imi uning bo’yiga, og’irligiga va yoshiga bog’liq bo’ladi.
O’pka ventelyatsiyasi. O’pka ventilatsiyasini o’pkaning minutlik hajmi ko’rsatib beradi. Nafas olganda o’pkadagi havoning aylanib yurishi o’pka ventelyatsiyasi deb ataladi. Bola tez nafas olganda o’pka ventelyatsiyasi yuqori bo’ladi. Endi tug’ilgan bolalar 1 minutda nafas olish tezligi 60 marta 7 yoshda 25 marta, 13-15yoshda 15-20 marta kattalar esa 1 minutda 16-18 marta nafas oladi. Bolalar organlarining 1 kg vazniga O2 sarflanishi uchun o’pkadan minutiga 1400-1500 cm3 havo o’tishi kerak. Katta odamlarda bu ko’rsatgich 300-400 cm3 tashkil etadi.
Nafas olishning boshqarilishi. Nafas jarayoni uzunchoq miya markazi orqali, nerv va gumoral yo’l bilan boshqarib turiladi. Uzunchoq miyadagi markazni qozon universitetining professori I.A.Mislavskiy (1855-1922) birinchi bo`lib 1919 yilda aniqlagan. Nafas olish markazi ikki – inspirator va ekspirator qismdan iborat bo`lib, inpirator qismning qitiqlanishi nafas olishni yuzaga keltiradi. Ekspirator qismning qitiqlanishi nafas chiqarishni yuzaga keltiradi. Nafas olishni bir maromda borishi yana Voraliev ko`prigidagi maxsus markazlar faoliyatiga ham bog`liq.
Jismoniy ish paytida nafas olish. Voyaga yetgan odamlar jismoniy ish bajarganida nafas olishning tezlashishi va chuqurlashishi bilan bog'liq holda o'pka ventilatsiyasi ortadi. Yugurish, suzish, konkida va chang'ilarda yugurish. velosipedda yurish kabi faoliyat turlari o'pka ventilatsiyasining hajmini keskin oshiradi. Sport bilan shug'ullanuvchi odamlarda o'pkada gazlar almashinuvini tezlashishi, asosan, nafas olishning chuqurlashishi hisobiga yuz beradi. Bolalarda esa ularning nafas olish apparatlarining xususivatlariga ko'ra jismoniy yuklamalar paytida nafas olishning chuqurligini jiddiy ravishda o'zgartiraolmaydi, nafas olish esa tezlashadi.
Nafas olish gigiyenasi. Nafas olish gigiyenasi deganda, tug`ri nafas olishni ta'minlash tushuniladi. Nafas jarayonida atmosfera havosi burun bo`shlig`iga kirib isiydi, namlanadi, ancha changdan tozalanadi. Burun bo`shlig`ida tukchalarning bo`lishi bunga yordam beradi. Demak burun bilan nafas olish gigiyenik jixatdan maqsadga muvofiq hisoblanadi. Og`iz bilan nafas olganda kalla suyagining yuz qismi va ko`krak qafasi rivojlanishida kamchiliklar yuz beradi. Tez-tez shamollash xalqum va traxeyaning shilliq qavatining yallig`lanishiga olib keladi. Ammo gapirganda, ashula aytilganda og`iz bilan nafas olishga majbur bo`linadi.