Na3003 raqamli nivelirlarining optik elementlari asosan oddiy

2.7.1-rasm. Skanirlash natijasida olingan uchastkani, fotoqabullovchi 
qurilma chiqishidagi reyka uchastkasiga tushirilgan kod va signali 
Kod shtrixlari chekkalarining xolati aniqlangandan 
so‘ng
uning 
o‘rta
chizig‘ining
holati hisoblanadi va bu holat haqiqiy qiymat bilan taqoslanadi. 
Taqqoslashlarning natijasi, shtrixlarni xaqiqiy qiymatidan 
og‘ishi

(2.7.2-
rasm) grafikda x 
o‘qi
bo‘yicha
qo‘yilgan
. Olingan funksiya birinchi darajasi Q (S) 
v+s
∙s
polinom bilan shunday tarzda approksimatsiyalanadiki Q
1
(S) ni 
∆ (S) 
dan 
chetlashishi berilgan S balandliklar 
to‘plamidan
eng kichik 
bo‘lsin
. 
2.7.2-rasm
. № 9148 NA2000 
invar reykani tekshirish natijalarining 
grafik shakldagi 
ko‘rinishi
. Polinom koeffitsentlari:b 
=
 0,018 0,002 mm 
s 
=
 - 0,013 0,001 mm/m. 
Ushbu usul, barcha shtrix kodlarnireykaga tushirishni 
to‘g‘riligini
baholash 
imkonini beradi, 
ya’ni
ularning siljishini va kengliklarining 
o‘zgarishini
aniqlaydi. Shtrixlar holatining haqiqiy holatidan chetlashish cheki DiN 18717 
Ishlash chegarasi 
To‘g‘ri yo‘nalishda 
o‘lchash 
Teskari yo‘nalishda o‘lchash 

---

75 
standartga muvofiq, Germaniya xududlari uchun 
)
10
2
s
02
,
0
(
S
5
−


+

=

[mm]. Reykalarni tekshirish uchun 
mo‘ljallangan
interferension komparatori 
o‘lchashlarni
)
км
/
мм
(
ppm
1
m


o‘rta
kvadratik chetlashish bilan bajarish 
imkoniyatini beradi. 3 metr uzunlikdagi reykalarni 
to‘g‘ri
va teskari 
yo‘nalishda
tekshirishga ketgan vaqt 20 minutdan oshmaydi. 
2.7.2-rasmda 
«
Raqamli 
nivelir-kodlireyka
» 
sistemalarini 
tekshirishdaqo‘llaniladiganqurilmaning
sxemasi berilgan. 
Yo‘naltiruvchiga
gorizontal ravishda joylashtirilgan kodli reyka, berilgan ixtiyoriy intervallarda 
elektriprivod yordamida siljitilishi mumkin. Reykani siljitish intervallari 
interferometr yordamida 
o‘lchanadi
. Interferometrli sistemaning 
o‘
lchovchi 
kanalidagi nurlar 
yo‘lini
to‘smaydigan
qilib, tekshiriluvchi raqamli nivelir P-
shakldagi taglikka 
o‘rnatiladi
.
5 metr masfada gorizontal ravishda joylashgan reyka 
bo‘yicha
sanoq 
olishni 
ta’minlash
uchun nivelirning gorizontal vizir nuri, 
ko‘zguda
n 
qaytgandan 
so‘ng
o‘zining
yo‘nalishini
90

ga 
o‘zgartiradi
. Sistemada diametri 
25 
smbo‘lzan
ko‘zgu
qo‘llaniladi
, uni tayyorlash xatoligidan sodir 
bo‘luvchi
to‘lqinli
aberratsiyasi, 
yorug‘lik
to‘
lqini uzunligining yigirmanchi qismidan 
oshmaydi (

/20). 
Ko‘
zgu va reyka orasidagi masofa 

0,5 metr. 
Bunday parametrlarda, sistemada 
ko‘zgu
bilan nivelirning qabullovchi 
kanalining 
ko‘rish
maydonida chegaralanish sodir 
bo‘lmaydi
va balandlikning 
(0 dan 3 metrgacha) barcha diapazonlarida nivelir bilan 
o‘l
chashni 
o‘tkazish
imkoniyati 
ta’minlanadi
. Tekshirish paytida haqiqiy qiymat (etalon) sifatida, 
lazerli interferometr yordamida aniqlanuvchi, reykaning siljish miqdori qabul 
qilinadi. Haqiqiy qiymat, raqamli nivelir yordamida bajariladigan, reyka 
bo‘yicha
olingan sanoqlar farqi kabi olingan miqdor bilan taqqoslanadi. 
Tekshirish 
to‘la
avtomatik rejimda bajariladi, chunki tadqiqod qilinayotgan 
nivelirdan 
ma’lumotlarni
seriya portiga va interferometrdan 
o‘lchash
jarayonlarini boshqaruvchi kompyuterga uzatish va bu 
ma’lumotlarni
keyinchalik qayta ishlash jarayonlari avtomatlashtirilgan. Bu qurilmada NA 

---

76 
3000 nivelirini tekshirish natijalariga 
ko‘ra
o‘rta
kvadratik xato

0,04 
millimetrdan oshmadi. 
«
Nivelir-kodli reyka
» 
sistemalarining reykalarni vertikal holatda 
tekshirish afzalroqdir masalan, LVermA NRW tipidagi komporatorini 
qo‘llash
orqali (3.14-rasm). Vertikal holatda joylashgan komparatorda reyka ishchi 
holatda joylashadi, vizir nurini 90

ga chetlashishi uchun 
ko‘zgudan
foydalanish 
zarurati 
bo‘lmaydi
, u ham tekshirish paytida 
o‘zining
holatini 
o‘zgartirishi
va 
to‘lqinli
aberratsiya sababli 
qo‘shimcha
xatoliklarni keltirib chiqarish mumkin.